قافله نور : بررسی رخدادهای کاروان اهل بیت علیه السلام از کربلا تا مدینه

فهرست مطالب

دیباچه••• 1

پیش گفتار••• 3

بخش اول: کلیات

فصل اول: طرح موضوع••• 11

فصل دوم: دگرگونی های شگفت آور••• 20

بخش دوم: گذر از کوی به خون تپیدگان

فصل اول: خبر غم انگیز••• 29

فصل دوم: یورش سنگ دلان••• 35

فصل سوم: اعتراف شکننده••• 40

فصل چهارم: روی دیگر سکه••• 45

فصل پنجم: شب بی بدیل••• 51

فصل ششم: کاروان اَسیران••• 56

فصل هفتم: گذر بر کوی به خون تپیدگان••• 65

فصل هشتم: وداع با یار••• 73

بخش سوم: خط سرخ؛ پیام سبز

فصل اول: به پیشواز کاروان نور••• 79

فصل دوم: خون میان ماه و محمل••• 84

فصل سوم: پرتوافشانی خورشیدیان••• 91

فصل چهارم: خط سرخ، پیام سبز••• 98

فصل پنجم: چوب زدن بر لبان مثنوی خوان وحی••• 106

فصل ششم: موجِ اندیشه••• 112

فصل هفتم: دروغ پردازی بر فراز منبر راست گویان••• 119

فصل هشتم: پاره وحی بر نوک نی••• 126

فصل نهم: مدینه سرشار از عطر خون••• 131

بخش چهارم: سفیران آسمانی

فصل اول: نوآوری مستند••• 141

فصل دوم: آیینه با خورشیدیان••• 143

فصل سوم: نیم روز تشنگی••• 149

فصل چهارم: قطره جاری••• 153

فصل پنجم: تابش نور••• 157

فصل ششم: رویش جوانه های مقاومت••• 162

دیباچه

دیباچه

گرچه افراد زیادی در به دوش کشیدن رسالت فرهنگی و پیام رسانی خون شهیدان کربلا سهیم هستند، ولی دو تن در میان آنان از همه بیش تر درخشیدند و بیش ترین مصیبت را تحمل کردند. نخست، حضرت امام سجاد علیه السلام و دیگری، حضرت زینب کبری علیهاالسلام است که به حق می توان آن بانوی بزرگ را «اُمّ المصائب» نامید. آن حضرت جدا از سختی هایی که در فراق جد، پدر، مادر و برادر خود متحمّل شد، تنها در قضیه عاشورا، به خون غلتیدن بیش از بیست نفر از نزدیک ترین افراد خانواده خود را به چشم دید. از این رو، مادر سه شهید، خواهر شهید، عمه شهید و خاله شهید نیز به شمار می آید.

از سوی دیگر، دشواری سرپرستی کاروان اسیران از کربلا تا کوفه و از کوفه تا شام و ایراد خطبه در این دو شهر نیز بر دوش آنان بود. آری، امام سجاد علیه السلام و زینب کبری علیهاالسلام پس از تحمل داغ شهادت شهیدان کربلا و رنج اسارت در کاخ یزید، با ایراد خطبه های آتشین و افشاگرانه خود، یزید و یزیدیان را به هراس انداختند. در بخشی از خطبه تاریخی حضرت زینب علیهاالسلام آمده است:

ای یزید! به خدا سوگند (با این جنایت هایی که انجام دادی)، جز پوست بدن خود را نشکافتی و جز گوشت تن خود را پاره پاره نکردی. گمان مبر کسانی که در راه خدا کشته شدند، مرده اند، بلکه آنان زنده اند و در پیشگاه پروردگارشان روزی می خورند.

پیش گفتار

پیش گفتار

تاریخ باختر و خاور، حادثه غم انگیز و الگوآفرینی نظیر حادثه عاشورا را هرگز به یاد ندارد. ماهیت، گستره و جنبه های گوناگون نهضت امام حسین علیه السلام مانند: برنامه ریزی همه جانبه، رهبری جامع و نیروی انسانی بی بدیل جنبش های همانند آن، تفاوت های اساسی دارد.

بررسی، تحلیل و فهم دقیق رویداد سال 61 هجری کار بسیار دشوار و پیچیده ای به نظر می رسد. از این رو، سطحی نگری و کلی گویی از آسیب های دامن گیر و همیشگی آن شمرده می شود که ممکن است این حادثه را پرده تحریف و ابهام فرو ببرد.

برخی صاحب نظران به این رویداد مهم، سرنوشت ساز و حماسه آفرین، تنها از زاویه عملکرد عادی انسانی نگریسته و با عقلانیت سطحی، فرو رفته در مادیات و هواهای نفسانی، تمام رخدادهای آن را یک اتفاق طبیعی و ساده نظیر دیگر رویدادهای جامعه بشری دانسته اند. این گروه با تمام توان کوشیده اند برنامه های فرامادی و از پیش طراحی شده را از این حادثه جدا کنند و تنها رنگ و لعاب عاطفی و انسانی به آن بدهند.

برخی دیگر، شهادت امام و اسارت خاندانش را برنامه ای الهی، فرامادی و غیبی ترسیم کرده اند. اینان بر پایه عادت، تقلید و تخیل، حرکت قافله نور را از مدینه تا کربلا و از کربلا تا مدینه تنها رخداد آسمانی می دانند که خرد، اندیشه و اراده انسانی در آن نقش واقعی نداشته است. بدین ترتیب، دستور دهنده و مجری هر آن چه در کربلا پدید آمد، خداوند بوده است؛ نه امام حسین علیه السلام و نه یزید.

بخش اول: کلیات تبیین هدف و دگرگونی شگفت

فصل اول: طرح موضوع

ضرورت و اهمیت

3 _ معنویت در بشر امروزی

3 _ معنویت در بشر امروزی

دنیای امروز به موازات پیشرفت فن آوری های گوناگون، به سوی انحطاط و سقوط اخلاقی وحشتناکی پیش می رود. در چنین وضعیتی، تدوین و پخش هرگونه پدیده معنوی در قالب فعالیت های هنری می تواند این کمبود را در جامعه برطرف و اندیشه مخاطبان را به سوی معنویت هدایت کند. از آن جا که عاشورا و حوادث روی داده پس از شهادت افتخارآمیز حسین بن علی علیه السلام از درون مایه معنوی توان مندی برخوردار است، بر جان و ذهن انسان تأثیر شگرفی بر جای خواهد گذارد که به یقین، در صورت عرضه مناسب آن در قالبی کارآمد، میزان این تأثیرگذاری رو به افزایش خواهد نهاد.

3 _ الگوپذیری سیاسی

3 _ الگوپذیری سیاسی

برخی نهضت های اسلامی در جهان که به پیروزی رسیده اند یا برای پیروزی تلاش می کنند، از انقلاب امام حسین علیه السلام الهام گرفته اند. ماهیت این الگوپذیری سیاسی از جنبه های گوناگون در عملکرد و نتایج نهضت های اسلامی امروز مشهود است، چنان که پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و پیروزی حزب اللّه در لبنان، بهترین مصداق های سیاسی تأثیر پذیرفته از این حادثه به شمار می روند. در دیگر جنبش های اسلامی و غیر اسلامی معاصر نیز میزان تأثیر گذاری حادثه بی بدیل نینوا را به صورت عینی و متناسب با فضای آن مرز و بوم می توان لمس کرد.

اهداف پژوهش

ترسیم جنبه های گوناگون حادثه

ترسیم جنبه های گوناگون حادثه

حوادث کربلا که جنبه های گوناگون سیاسی، فرهنگی، نظامی و دینی دارد، افزون بر برخورداری از اصول حاکم بر جهان مادی، از قوانین فرامادی و جهان معنوی نیز پیروی می کند. بسیاری از حوادث عاشورا را با قانون مادی و جنگ های رایج نمی توان اندازه گیری و ارزش گذاری کرد. از این رو، حوادثی که در نینوا پدید آمد و با خون حسین بن علی علیه السلام و یاران باوفایش رقم خورد، آمیزه ای از داده های وحیانی، یافته های عقلانی و شهود باطنی است.

قرآن خواندن سر بریده حسین علیه السلام در کوفه و شام، حوادث شگفت آور تکوینی پس از شهادت و هزاران موضوع فرامادی دیگر که در متن این واقعه خونین رخ داده است، بر امتیازهای آن می افزاید. خوشبختانه در این زمینه، منابع معتبر تاریخی اهل سنّت بیش از شیعیان است، به گونه ای که مجال انکار یا تردید را از ذهن و اندیشه آدمی می زداید. هر گونه انکار یا تردید در حوادث پنهانی، غیبی و فرامادی کربلا نشان دهنده بی دقتی، نادانی و کوته نگری منکران است.

ثابت شده است که ابزار حس، کاربُرد ویژه ای دارد و ابزار تخیل، محدوده گسترده تری را دربرمی گیرد، ولی گستره عقلانیت فراتر از هر دو، به مواردی دست می یابد که دست آن دو از آن ها کوتاه است. وحی فراتر از تمامی این مراحل، به موضوع هایی می پردازد که عقل به دلیل فقر ذاتی بدان راه ندارد.

فصل دوم: دگرگونی های شگفت آور

2 _ زلزله باختر و خاور

2 _ زلزله باختر و خاور

زمین از شدت اندوه جان کاه از دست دادن امام خویش می لرزید. راوی می گوید: «پس از شهادت امام حسین علیه السلام، سپاه کوفه سه بار تکبیر گفتند. آن گاه زمین به شدّت به خود لرزید و باختر و خاور تاریک شد. زلزله و رعد و برق، زمین را فرا گرفت. آسمان خون بارید و هاتفی از غیب، فراتر از دنیای مادی ندا در داد: به خدا سوگند! امام، فرزند امام، برادر امام و پدر امامان؛ حسین بن علی علیه السلام به شهادت رسید».(2)

5 _ چهل روز سوگواری

5 _ چهل روز سوگواری

عزاداری موجودات برای فرزند زهرا علیهاالسلام مقطعی و فصلی نبود، بلکه پهنای حادثه و ژرفنای آن به گونه ای بود که زمین و آسمان که بیش از برخی انسان ها عمق فاجعه را درک کرده بودند،(3) با گذر از ظاهر این ماتم، روزهای بسیاری ماتم زده بودند. برخی از ائمه معصومین علیهم السلام فرموده اند: «آسمان چهارده روز و به روایتی چهل روز و زمین چهل روز در سوگ حسین علیه السلام گریستند. از آنان پرسیده شد: نشانه گریه آسمان چه بوده است؟ در پاسخ گفتند: خورشید میان سرخی، طلوع و غروب می کرد».(4)

7 _ جوشش خون

7 _ جوشش خون

قطره های خون حسین علیه السلام از سرزمین کربلا فراتر رفت و مرزهای جغرافیایی را در نوردید. جوشش طبیعی و اوج گیری خون به گونه ای بود که در تمام روی زمین پدیدار گشته بود. از این رو، تا مدت ها از زیر سنگ ها و روی دیوارها، خون می جوشید. «کف های آب دریا و نیزارهای صحرا و اطراف دریا و اشیای دیگر با خون آمیخته بودند،(2) به گونه ای که اثر آن تا مدت ها بر خانه ها و دیوارها باقی بود. در آن روز، در بیت المقدس و جایگاه های دیگر از زیر هر سنگی که برمی داشتند، خون بیرون می آمد».(3)

9 _ افول انسانیت

9 _ افول انسانیت

هم زمان با پدیدار شدن دگرگونی های یادشده در جهان برای شهادت امام حسین علیه السلام که بر پایه عشق و محبت موجودات نسبت به ایشان صورت پذیرفت، دشمنان امامت و ولایت نیز پس از شهادت آن سرور جهانیان بر اساس کینه، تعصب و نادانی خود به شادمانی پرداختند. «در بصره و شام، فرزندان ابوالعاص راضی و خوشحال بودند و دوستان و یاران بنی امیه اظهار شادمانی می کردند».(1)

ظهور این رویداد تاریخی از یک سو، نمایانگر اوج دشمنی و کینه دشمنان آن حضرت و از سوی دیگر، نشان دهنده فروپاشی و افول انگیزه های معنوی در درون و سقوط ارزش های دینی در بیرون نهاد آنان است. عمق این پستی و انحطاط هنگامی بیش تر آشکار می شود که آنان به این عمل ناجوان مردانه خود که درون مایه ای قبیله گرایانه، جاهلی و صبغه عقده گشایی داشت، رنگ و لعاب دینی می دهند. برای نمونه، «زنان قبیله بنی اود نذر می کنند که اگر حسین کشته شود، هر یک از آنان ده شتر را بکشند و در راه خدا تقسیم کنند. این زنان پس از شهادت امام حسین علیه السلام، به نذر خود وفا کردند».(2)

بخش دوم: گذر از کوی به خون تپیدگان ارزیابی رخدادهای راه کاروان از کربلا تا کوفه

فصل اول: خبر غم انگیز

2 _ زین واژگون

2 _ زین واژگون

اسب، با احساس وابستگی نزدیک به امام و خاندانش، روانه خیمه گاه شد تا خاندانش را از شهادت وی باخبر سازد. از این رو، آن «اسب تک تاز و تیزرفتار، فریادهای بلند سر می داد تا این که خود را دوان دوان به خیمه گاه حسین علیه السلام رسانید».

زینب علیهاالسلام و دیگر افراد اهل بیت هرچند در خیمه گاه نشسته بودند، ولی روح و جانشان نزد امام حسین علیه السلام بود. به همین دلیل، «زینب دختر علی علیه السلام همین که صدای اسب را شنید، به سکینه رو کرد و گفت: حتما پدرت آب آورده است. سکینه با خوشحالی وصف ناپذیر از خیمه گاه بیرون دوید و فریاد وا ابتاه سر داد. با این حال، چون اسب را بی سوار و زین را واژگون دید، مقنعه اش را درید و صدای وا حسیناه بلند کرد. ام کلثوم نیز با شتاب از خیمه گاه بیرون دوید و در حالی که روپوش خویش را می درید، دست به سر گذاشت و با ندای غم انگیزی می گفت: ای محمد، ای جدّ گرامی، ای پیام آور خدا، ای علی، ای جعفر، ای حمزه و ای حسن! این حسین علیه السلام مظلوم است که کشته شد؛ سرش را از پشت سر جدا کردند و عمامه و ردای او را بردند. سپس ام کلثوم بی هوش گردید».(2)

4 _ فرجام ذوالجناح

4 _ فرجام ذوالجناح

پرسش دیگری که نباید بدون پاسخ بماند، این است که اسب امام پس از رساندن خبر شهادت ایشان به اهل بیت چه فرجامی پیدا کرد؟ درباره سرنوشت اسب امام حسین علیه السلام، دو نظریه وجود دارد. برخی بر این باورند که ذوالجناح به دلیل احساس وابستگی شدید به امام حسین علیه السلام و شدّت اندوه وارد شده، همان لحظه روبه روی خاندان حسین علیه السلام در اثر شدت حزن جان باخت. «آن اسب کنار خیمه گاه اهل بیت، سرش را به شدّت بر زمین کوبید تا از بین رفت».(3)

برخی دیگر می گویند که ذوالجناح تحمل دیدن و شنیدن گریه و زاری خاندان حسین را نداشت به همین دلیل، «به سوی فرات برگشت و خود را در آب انداخت. گفته شده است این اسب به دلیل وفاداری به امام یا انتساب به وی، هنگام ظهور امام زمان نمایان می گردد».(4)

گفتنی است نظر مشهور که بیش تر تاریخ نگاران بدان اشاره کرده اند، همان جان باختن ذوالجناح کنار خیمه گاه و پیش روی خاندان امام حسین علیه السلام است. این نظریه با توجه به دلایل

5 _ خبر جان کاه

5 _ خبر جان کاه

پیش تر گفتیم تاریخ نگاران بر این باورند که خبر شهادت امام حسین علیه السلام را اسب آن حضرت به خیمه گاه رسانده است. افزون بر آن گفته اند دختر بچه ای که در آن روز به دلیل کنجکاوی ذاتی خود از خیمه گاه بیرون رفته بود، این خبر را برای اهل بیت آورده است.

سید بن طاووس در لهوف می نویسد: «دختر بچه ای از میان خیمه گاه حسین بن علی علیه السلام به میدان آمده بود. وی به اطراف می نگریست که مردی از سپاه دشمن به وی گفت: ای دختر بچه (یا کنیزک)! آقایت کشته شد. آن دختر می گوید: دوان دوان نزد بی بی خود، زینب علیهاالسلام رفتم و خبر شهادت را با گریه و اندوه به آنان رسانیدم. همه بانوان با شنیدن صدای من، به گریه و زاری برخاستند».(1)

فصل دوم: یورش سنگ دلان

2 _ ربودن اموال

2 _ ربودن اموال

تهاجم وحشیانه دشمن به خیمه گاه حسین علیه السلام، با آتش سوزی و تاراج و به یغما بردن اموال اهل بیت همراه بود. این رفتار ناجوان مردانه از ماهیت پلید یزیدیان پرده برداشت و نشان داد که آنان برای رسیدن به خواسته های دنیایی، به هر ذلتی تن می دهند. حمید بن مسلم که خود شاهد و ناظر این صحنه جان سوز بود، می گوید: «به خدا سوگند! با چشمان خودم دیدم که جامه از دوش زنان، دختران و اهل حرم می ربودند».(4)

آنان در این کار با هم مسابقه گذاشته بودند، گویا هر کسی بیش ترین اموال را از خاندان

3 _ میان دود و آتش

3 _ میان دود و آتش

به تصریح برخی منابع، علی بن الحسین علیه السلام که به دلیل بیماری شدید، توانایی بیرون رفتن از خیمه ها را نداشت، هنگام آتش سوزی میان خیمه گاه تنها مانده بود. تب بیماری، گرما و دود شدید آتش سوزی خیمه گاه، اندوه شهادت پدر، برادر و یاران و به اسارت رفتن خاندان حسین علیه السلام، خود به خود بیماری آن حضرت را تشدید می کرد.

زینب کبری علیهاالسلام، تماشاگر این صحنه تلخ، دردآور و غم انگیز بود که وضعیت امام سجاد علیه السلام، فرجام اسارت و اندوه شهدا، بیش از پیش بر بار مصیبت و مسؤولیت او می افزود.

راوی، این حادثه را این گونه ترسیم می کند: «بانوی گران قدری را دیدم که در خیمه ایستاده بود و آتش از اطراف وی زبانه می کشید. او گاهی به سمت راست می نگریست و گاهی به طرف چپ. دیگر بار به آسمان می نگریست و دستان خویش را به هم می فشُرد، به سرعت به درون خیمه می رفت و باز می گشت. سپس دوباره به خیمه می رفت و درنگ می کرد. با تماشای این حالت فوق العاده، به سوی آن بانو شتافتم و گفتم: این چه حالت و رفتار ویژه ای است که شما دارید؟ چرا ایستاده اید؟ آتش از پیرامون شما شعله می کشد، بانوان شما همگی بیرون می دوند و به هر سو پراکنده می شوند، ولی شما گاهی به درون خیمه می روید و گاهی بیرون می آیید؟ چرا به دیگر بانوان نمی پیوندید؟ مگر دلیل خاصی دارید؟

آن بانو بسیار گریست و گفت: ای پیرمرد! بیماری درون خیمه دارم که او نه می تواند بنشیند، نه می تواند برخیزد و نه می تواند راه برود. چگونه از او جدا شوم و او را میان دود و آتش تنها بگذارم، در حالی که شعله های آتش پیرامون او را فرا گرفته است؟»(2)

فصل سوم: اعتراف شکننده

2 _ پیراهن سوخته

2 _ پیراهن سوخته

حمید بن مسلم، دیده های خود را از آتش سوزی خیمه گاه این گونه بیان می کند: «هنگام آتش سوزی خیمه گاه، به سوی دختر بچه ای شتافتم که اندکی دورتر از من بود. دامن وی را آتش فرا گرفته بود. می خواستم آتش دامن او را خاموش کنم، ولی او گمان کرد که من از افراد سپاه یزیدم و قصد آزار و اذیت او را دارم. از این رو، پا به فرار گذاشت. وقتی نزدیکش رسیدم، رو کرد به من و گفت: ای مرد! راه نجف کدام طرف است؟ پرسیدم: به نجف چه کار داری؟ برای چه می خواهی آن جا بروی؟ گفت: من یتیم و غریبم. می خواهم به بارگاه ملکوتی و تکیه گاه جدم، علی مرتضی، پناه ببرم؛ شاید از دست دشمنان در امان مانم».(3)

4 _ تصمیم نابودی یک نسل

4 _ تصمیم نابودی یک نسل

از آن جا که یزیدیان برای نابودی دشمن شماره یک خود، برنامه همه جانبه ای تدارک دیده بودند و می دانستند که خاندان حسین علیه السلام، حکومت را حق الهی خویش می دانند، حتی زنده ماندن فرزندان کوچک اهل بیت علیهم السلام را مانعی بر سر راه تداوم و گسترش دولت یزید می پنداشتند. از این رو، تصمیم گرفتند همه فرزندان حسین بن علی علیه السلام را که از جنگ، جان سالم به در برده اند، بکشند، ولی هرگز به این هدف شوم دست پیدا نکردند.

یکی از این موارد عینی، زنده ماندن علی بن الحسین علیه السلام است. دشمن چندین بار تصمیم به کشتن و نابودی وی گرفت، ولی هر بار این اندیشه پلید به شکست انجامید و سرانجام دشمنان به آرزوی خود نرسیدند. حمید بن مسلم می گوید: «وقتی بالای سر علی بن الحسین علیه السلام رسیدم، دیدم که او بر بستری دراز کشیده و بیماری سخت و طاقت فرسا، او را در خود فرو برده است. در این هنگام شمر با سربازانش وارد خیمه شد و با خود می گفتند: آیا او را باید کشت؟ به آنان گفتم: سبحان اللّه ! آیا شما نوجوان را نیز می کشید؟ این یک نوجوان است که در آستانه مرگ قرار دارد. سپس از او مواظبت کردم و هر کسی آمد، نگذاشتم او را بکشد».(2)

فصل چهارم: روی دیگر سکه

3 _ درخواست پاداش

3 _ درخواست پاداش

فرمانده سپاه دشمن برای نزدیکی بیش تر به حاکم کوفه و به دست آوردن جایگاه برتر نظامی، در چادر خویش سرگرم تهیه طرح بازگشت به کوفه بود. وی می کوشید با اقدام های خود، پی آمدهای حادثه ناگوار کربلا را به سود حاکمان بنی امیه تغییر دهد و آرامش نسبی را به سرزمین های اسلامی باز گرداند.

در این میان، قاتل امام حسین علیه السلام می خواست هر چه زودتر به دیدار فرمانده جنگ کربلا برسد و پاداش این کار را به دست آورد. «لشکریان به سنان بن انس می گفتند: تو حسین بن علی علیه السلام، فرزند فاطمه زهرا و نوه رسول خدا را کشته و بزرگ ترین مرد عرب را که برای حکومت خطری جدی به شمار می آمد، نابود کرده ای. اکنون که تو از حاکمان خویش، جاه و مقام انتظار داری، پس به سوی امیرانت برگرد و از آنان پاداش بخواه. ای سنان! بدان که اگر آنان در برابر کشتن حسین بن علی علیه السلام، همه اموال و دارایی های شان را به تو بسپارند، بسیار اندک و ناچیز است.

او که با سخنان مردم تحریک شده بود؛ بر اسب خویش سوار شد و به سوی چادر فرمانده لشکر حرکت کرد. سنان، مردی شاعر و مشهور بود، ولی کمی دیوانه به نظر می رسید. هنگامی که به خیمه عمر بن سعد رسید، با صدای بلند فریاد برآورد: اسبم را از طلا و نقره بار کنید؛ که من پادشاه باشکوهی را کشته ام. من، فرزند بهترین پدر و مادر مردم دنیا را نابود کردم؛ کسی که نسبش، والاترین نسب هاست و در میان قبیله خود از همگان برتر بود.»

عمر بن سعد گفت: گواهی می دهم که تو دیوانه ای و هیچ گاه خردمند نبوده ای. سپس به افرادش دستور داد او را به درون خیمه آورند. همین که سنان وارد چادر عمربن سعد شد، او با چوب دستی خود چند ضربه محکم به صورت سنان نواخت. آن گاه گفت: ای کودن! هرگز نسبت به حسین علیه السلام این گونه سخن مگوی. به خدا سوگند! اگر ابن زیاد این سخنان تو را بشنود، بی درنگ سرت را از بدن جدا می کند».(2)

4 _ ماه کوفه

4 _ ماه کوفه

نخستین مرحله از برنامه های عمر بن سعد، فرستادن سر مقدس امام حسین علیه السلام به کوفه بود. هرچند این کار در آن زمان، میان دو طرف جنگ، رسم سیاسی پذیرفته شده ای به شمار می آمد، ولی فرستادن سر امام حسین علیه السلام نزد حاکم کوفه و گرداندن آن در شهر، جنبه های دیگری نیز به خود می گرفت که بدین شرح است:

الف _ امام حسین علیه السلام بزرگ ترین خطر حکومت به شمار می رفت که به طور طبیعی با کشته شدن وی، امیدواری مخالفان برای سرنگونی یزید به ناامیدی تبدیل می شد.

ب _ دشمنی دیرینه و کینه بی پایان بنی امیه نسبت به بنی هاشم با این رفتار ناپسند تا اندازه ای فرو می نشست.

ج _ ایمان و دین داری مردم با این کار سست می شد و تقدس امام حسین علیه السلام و خاندان علی علیه السلام نزد مردم از بین می رفت.

به طور کلی با این کار، انگیزه های دینی مردم افول می کرد و مخالفت با حکومت یزید نیز کاهش می یافت. بدین سان «هنگامی که حسین بن علی علیه السلام به شهادت رسید، عمر بن سعد، سر او و یارانش را از بدن ها جدا کرد و آن ها را نزد ابن زیاد فرستاد. مردم در کوفه جمع شده بودند و به سرها می نگریستند».(1)

6 _ اسب تاختن بر بدن های بی سر

6 _ اسب تاختن بر بدن های بی سر

رفتار زشت، ناجوانمردانه و دور از انسانیت یزیدیان در اسب تاختن بر بدن یاران امام حسین علیه السلام هیچ توجیه عقلی، شرعی و سیاسی نداشت. آنان تنها بر پایه کینه های دیرینه قومی و تکمیل جنایت های خود، به این رفتار غیر انسانی دست زدند. آن چه این گمانه زنی را بیش تر تقویت می کند، سخن ابو ریحان بیرونی است که می گوید: «آن چه یزیدیان با حسین بن علی انجام دادند، هیچ یک از امت های پیشین با شریرترین مردم از انقلابیون، دزدان و دیگر اخلال کنندگان نظم و امنیت انجام ندادند. آنان بر حسین علیه السلام و یارانش شمشیر کشیدند. سپس بدن های آنان را تیرباران و سنگ باران کردند و بر بدن هاشان اسب تاختند».(4)

ابی مخنف، حادثه اسب تاختن بر بدن های شهیدان کربلا را به تفصیل بیان می کند و می گوید: «عمر بن

فصل پنجم: شب بی بدیل

3 _ پرپر شدن غنچه ها

3 _ پرپر شدن غنچه ها

یکی از مصیبت های اهل بیت در این شب که بر اندوه آنان افزود، گم شدن دو کودک بود. آن دو در پی تهاجم دشمنان به خیمه گاه، راهی بیابان شده بودند تا از دست دشمن در امان باشند، ولی به دلیل ناتوانی جسمی، شدّت تشنگی و ترس از دشمن نتوانسته بودند دوباره به اهل بیت بپیوندند.

مرحوم حایری می نویسد: «دو کودک از خاندان حسین علیه السلام در شب یازدهم محرم ناپدید شدند. شب هنگام که زینب علیهاالسلام به گردآوری عیال و اطفال حسین علیه السلام پرداخت، همگان را گرد آورد. او دید دو طفل در میان آنان نیست. از این رو، عقیله بنی هاشم پی آنان شتافت. او با جست و جوی فراوان در بیابان، آن دو را پیدا کرد. دید آن دو کودک دست در گردن یکدیگر خوابیده اند. زینب علیهاالسلام، آنان را حرکت داد تا بیدار شوند، ولی هر چه آن دو را حرکت داد، واکنشی ندید. وقتی به دقت نگریست، دید روحشان به آسمان پرواز کرده است.

هنگامی که این حادثه به گوش گماشتگان عمر بن سعد رسید، آنان به اهل بیت اجازه دادند که آب

4 _ شکوه بخش شب

4 _ شکوه بخش شب

یکی از برنامه های اساسی و بنیادین زینب علیهاالسلام، مناجات با خداوند بود. وی بر پایه گزاره های دینی، افزون بر فعالیت های اجتماعی، همانند امام حسین علیه السلام بر پا داشتن نماز و ارتباط با آفریدگار هستی را در آن لحظه های حساس از یاد نبرد. دختر علی علیه السلام در دل شب با ناله های جان سوز خود، سینه آسمان را می شکافت و زمین را با گام های خسته، ولی استوارش به لرزه در می آورد. وی مانند مادرش، سکوت بی پایان شب نینوا را با نیایش های عاشقانه اش می شکست؛ پرستش و نیایشی که آوای دل نشینش بر دل های شکافته و تن های بی سر شهیدان نیز اثر می کرد.

عقیله بنی هاشم «با وجود مصیبت ها و ستم هایی که بر او وارد شد، نماز شب را برپا داشت. البته سستی و ناتوانی از هر سو بر زینب علیهاالسلام هجوم می آورد، به گونه ای که دختر زهرای اطهر علیهاالسلام ناگزیر شد نماز شب را نشسته به جای آورد».(2)

فصل ششم: کاروان اَسیران

2 _ کاروان نور

2 _ کاروان نور

در قبایل عرب از دیرباز، اسیر گرفتن در جنگ، رسم پذیرفته شده ای بود و بازماندگان طرف بازنده جنگ به طور طبیعی به اسارت جانب پیروز در می آمدند. با این حال، در حادثه کربلا برخلاف جنگ های رایج آن روزگار، سپاهیان یزید نتوانستند حتی یک مرد جنگی را از سپاه امام حسین علیه السلام، دستگیر کنند و به اسارت بگیرند؛ زیرا یاران حسین بن علی علیه السلام بر پایه آموزه های دینی و فکری پیشوای بزرگ خود، اسارت در چنگال یزیدیان را ننگ می دانستند.(1) از این رو، هر یک تا آن جا که توان داشتند، در برابر دشمن جنگیدند و در مبارزه رویاروی با آنان به شهادت رسیدند. در این میان، یزیدیان، اهل بیت امام حسین علیه السلام را که در صحنه نبرد حاضر بودند، به اسارت بُردند. این کار در پی «غارت خیمه گاه اهل بیت و آتش سوزی آن ها انجام گرفت. بانوان ارجمند با سر و پای برهنه از خیمه ها بیرون می دویدند و گریه و زاری سر می دادند و با حالت بی کسی به اسارت می رفتند».(2)

4 _ تکیه دادن بر عصا

4 _ تکیه دادن بر عصا

بیماری امام سجاد علیه السلام به گونه ای بود که نمی توانست بنشیند یا از جای برخیزد و راه برود. از این رو، با زحمت بر عصا تکیه داده بود و تا اندازه ای می توانست خود را کنترل کند.

راوی می گوید: «چگونگی کوچ اسیران اهل بیت، مرا بی اختیار به یاد بیرون آمدن آنان از مدینه انداخت. آنان در آن زمان با عزت و افتخار از مدینه بیرون آمدند، ولی اینک از آن چه بر آنان می گذشت، می گریستم. در این میان، نظرم به امام سجاد علیه السلام افتاد. وی در اثر بیماری شدید نمی توانست خود را نگه دارد و بایستد. از این رو، به زمین می افتاد و بر می خاست. او عصایی به دست گرفته و بدان تکیه داده بود و می کوشید آهسته آهسته به سوی عمه اش زینب علیهاالسلام برود. وی به زینب علیهاالسلام رو کرد و فرمود: مرا سوار شتر کن. این جا بود که قلب من شکست و اندوهم زیاد شد.

زینب علیهاالسلام او را گرفت تا سوار کند، ولی علی بن الحسین علیه السلام از ناتوانی، بار دیگر بر زمین افتاد. شمر که این حالت را دید، به سوی او آمد و با تازیانه ای که در دست داشت، بر بدن امام سجاد علیه السلام فرود آورد. امام سجاد علیه السلام به صدای بلند ندا داد: وا محمداه، وا جداه، وا حسینا! زینب علیهاالسلام گریست و به شمر گفت: ای شمر! به این بیمار پدر از دست داده سخت مگیر. او سرسلسله امامت و پیشوای خلافت است. با او مدارا کن.

در این هنگام دیدم پیر زن دیگری آمد و با زینب علیهاالسلام همکاری کرد تا علی بن الحسین علیه السلام بر شتر سوار شد. پرسیدم: این بانو کیست؟

گفتند: فضه، خدمت کار فاطمه زهرا علیهاالسلام است. وقتی امام را بر شتر برهنه سوار کردند، نمی توانست

5 _ شمارگان اسیران

5 _ شمارگان اسیران

همان گونه که گفتیم میان یاران حسین علیه السلام هیچ مرد جنگ جویی باقی نمانده بود تا به اسارت برود. بنابراین، کاروان اسیران کربلا را به جز امام سجاد علیه السلام، کودکان و زنان تشکیل می دادند. به اسارت بردن زنان و کودکان، لکه ننگی بر پیشانی حکومت یزید باقی گذاشت و برگ زرین دیگری بر دفتر مبارزات حق طلبانه حسینی افزود. خاندان حسین علیه السلام، جز آنان که در هجوم به خیمه گاه یا در بیابان جان باختند، همگی به اسارت درآمدند. گفته اند: «در عصر عاشورا، اهل حرم حسین بن علی علیه السلام همگی اسیر شدند.»(2) شیخ عباس قمی می افزاید: «دشمن، تمام اهل حرم را به اسارت برد. تنها شهربانو به اسارت نرفت و خود را در آب فرات تلف کرد».(3)

البته به تصریح برخی روایات تاریخی، این شهربانو، مادر امام سجاد علیه السلام و همسر امام حسین علیه السلام نیست و ممکن است نام بانوی دیگری از همراهان امام حسین علیه السلام باشد؛ زیرا آن شهربانو در کربلا حضور نداشته است. گفته اند: «شهربانو نام یکی از بانوانی است که همراه کاروان اسیران از کربلا به کوفه حرکت می کرد، نه همسر امام حسین علیه السلام و مادر امام سجاد علیه السلام؛ زیرا وی در کربلا حضور نداشت».(4)

7 _ زنان اسیر

7 _ زنان اسیر

تاریخ نگاران، زنان اسیر بنی هاشم را تا پانزده زن و دختر می دانند که عبارت اند از:

1 _ زینب العقیله: دختر امیرالمؤمنین علی علیه السلام، خواهر امام حسین علیه السلام و همسر عبداللّه بن جعفر.(2)

2 _ امّ کلثوم: دختر علی بن ابی طالب و خواهر امام حسین علیه السلام .(3)

3 _ فاطمه صغرا: دختر امیرالمؤمنین علی علیه السلام و خواهر امام حسین علیه السلام .(4)

4 _ سکینه: دختر امام حسین علیه السلام .(5)

5 _ فاطمه: دختر امام حسین علیه السلام .(6)

6 _ رباب: دختر امرء القیس، همسر امام حسین علیه السلام .(7)

8 _ زنان اصحاب

8 _ زنان اصحاب

پس از زنان بنی هاشم، بانوان اصحاب بیش ترین شمار اسیران را تشکیل می دادند که نام آنان بدین قرار است:

1 _ فضه خادمة: کنیز و خدمت کار حضرت زهرا علیهاالسلام .(2)

2 _ حُسنیه: خدمت کار امام سجاد علیه السلام که همراه پسرش منجع به کربلا آمده بود.(3)

3 _ همسر عبداللّه بن عُمیر کلبی: او همراه شوهرش به کربلا آمده بود و می خواست شوهرش را به دفاع از اهل بیت تحریک کند، ولی وی نپذیرفت. امام حسین علیه السلام این بانو را به خیمه بازگرداند.(4)

4 _ فکیهه: خدمت کار رباب، همسر امام حسین علیه السلام و مادر قارب بن عبداللّه اریقط که همراه فرزندش به کربلا آمده بود.(5)

5 _ بحریه: دختر مسعود خزرجی که همراه شوهر و فرزندش به کربلا آمدند.(6)

6 _ ام خلف: همسر مسلم بن عوسجه (بنا بر روایتی). بیش تر تاریخ نگاران، وی را کنیز مسلم

فصل هفتم: گذر بر کوی به خون تپیدگان

2 _ مروارید و آینه

2 _ مروارید و آینه

زینب علیهاالسلام با دیدن پیکر پاره پاره برادر سراپا آتش گرفت، به گونه ای که دود این سوختن، سینه آسمان را شکافت و از آن فراتر رفت. زینب علیهاالسلام اندکی به بدن حسین علیه السلام نگریست. آن گاه برادر را بوسید و گفت: «پدرم فدای کسی باد که دوست داشتم جانم فدای او گردد. پدرم نثار کسی باد که دلش پر از اندوه و غم بود تا از دنیا در گذشت. پدرم فدای کسی باد که او را تشنه شهید کردند. پدرم فدای کسی باد که محاسن او را با خونش رنگین ساختند. ای حسین علیه السلام، ای ابی عبداللّه علیه السلام ! وای از غم ها و سختی هایی که تو را در خود فرو بُرد؛ گویا امروز جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در گذشته است».(2)

4 _ سخن گفتن با رسول خدا

4 _ سخن گفتن با رسول خدا

اهل بیت هنگام رویارویی با مشکلات، گرفتاری ها و مصیبت ها همیشه به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم پناه می بُردند؛ زیرا تکیه گاه واقعی آنان و واسطه فیض الهی بود. زینب علیهاالسلام نیز هنگامی که با منظره جان سوز قتل گاه روبه رو شد، با رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم چنین درد دل کرد: «ای رسول خدا! ای آن که فرشتگان آسمان بر تو درود می فرستند؛ این حسین علیه السلام به خون تپیده توست که بدنش را پاره پاره کردند. فرزندانت را به اسارت می برند، نوه ات را شهید کردند و بادهای بامدادان بر او می وزد».(2)

7 _ در آغوش پدر

7 _ در آغوش پدر

سکینه دختر امام حسین علیه السلام برای بوسیدن و در بغل گرفتن تن بی سر پدر، لحظه شماری می کرد. همین که زینب علیهاالسلام برای یاری امام سجاد علیه السلام به سوی او می شتابد، سکینه بر بالین پدر حاضر می شود. وی لب های خشکیده و ترک خورده اش را بر پیکر خون آلود پدر بزرگوارش می نهد و عاشقانه با او سخن می گوید. راوی می گوید: «سکینه، پیکر امام را در بغل گرفته بود، به گونه ای که آن دو یک بدن شمرده می شدند. دختر، خود را از بالای شتر روی کشته گاه حسین علیه السلام انداخت و در جا غش کرد. برخی اعراب آمدند و به سختی او را از بدن پاره پاره و بی سر حسین جدا کردند. پس از آن، سکینه گفت: در حال بی هوشی از پدرم شنیدم که اشعار زیر را می خواند:

8 _ لحظه پرواز

8 _ لحظه پرواز

زینب علیهاالسلام از یک سو، بر کشته برادر و یارانش اشک خون می ریزد تا آتش دل را فرو نشاند و از سوی دیگر، همواره در اندیشه مسؤولیتی است که بر پایه تکلیف الهی و برای رساندن پیام

فصل هشتم: وداع با یار

3 _ واماندن در تدفین کشتگان

3 _ واماندن در تدفین کشتگان

درباره تدفین کشتگان کربلا گفته اند: گروهی از قبیله بنی اسد به کربلا آمدند تا بدن مطهر امام و یارانش را دفن کنند. چون بدن ها سر نداشتند و لباس شان را نیز ربوده بودند و بیش تر بدن ها به ضربت شمشیر پاره پاره شده بود، شناسایی آن ها ممکن نبود. بنی اسد برای خاک سپاری بدن های مقدس و بی سر و تکه تکه، حیران مانده بودند و نمی دانستند کدام بدن از آن کیست تا با نام او دفن کنند. در همین لحظه، ناگهان امام سجاد علیه السلام به معجزه الهی پدیدار شد و بدن ها را به بنی اسد معرفی کرد. آن گاه آنان بدن های شهیدان کربلا را به خاک سپردند.

آن حضرت هنگام دفن پیکر پدر در حالی که می گریست، می فرمود: «خوشا به حال زمینی که بدن پاک تو را در آغوش فشُرد. دنیا پس از تو، تاریک و آخرت به نور وجودت فروزان است، ولی شب من با بیداری همراه می شود و اندوه من همیشگی خواهد بود تا این که خداوند، اهل بیت تو و مرا به تو برساند و در جایگاهت منزل دهد. درود من بر تو ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و آمرزش ویژه و برکات خداوند نثار تو باد.» آن گاه امام سجاد علیه السلام روی قبر مطهر حسین علیه السلام مظلوم این عبارت را نوشت: «این آرام گاه حسین بن علی بن ابی طالب است که دشمنانش، او را تشنه و تنها به شهادت

4 _ ماه در خاک

4 _ ماه در خاک

بنی اسد پس از آن که بدن علی اکبر علیه السلام را پایین پای پدرش به خاک سپردند، به دستور امام سجاد علیه السلام، شهیدان اهل بیت را نزدیک قبر امام حسین علیه السلام در یک جا دفن کردند. آن گاه همراه امام به سوی نهر علقمه رفتند و بدن عباس بن علی علیه السلام را در همان جا که به شهادت رسیده بود، به خاک سپردند. امام سجاد علیه السلام در حالی که می گریست، می فرمود: «ای ماه بنی هاشم! پس از تو بر دنیا خاک ببارد. بر تو درود می فرستم و رحمت خداوند را برایت آرزومندم».(2)

«بنی اسد پس از دفن اصحاب در یک محل، بر پیکر حبیب بن مظاهر نماز گزاردند و او را نزدیک و بالای سر امام حسین علیه السلام به خاک سپردند. امام سجاد علیه السلام، حبیب را به دلیل شأن و مرتبه ای که در قبیله خویش داشت، نزدیک امام به خاک سپرد؛ زیر او رییس و بزرگ قبیله بنی اسد بود».(3)

«آن گاه حر بن یزید ریاحی را در همان جایی که به شهادت رسیده بود، به خاک سپردند. نقل شده است که طایفه بنی اسد پس از آن بر دیگر قبایل عرب فخر می کردند و می گفتند: ما بر حسین علیه السلام و اصحابش نماز گزاردیم و آنان را به خاک سپردیم».(4)

بخش سوم: خط سرخ؛ پیام سبز ارزیابی رویدادهای کوفه

فصل اول: به پیشواز کاروان نور

3 _ فرار از فرجام

3 _ فرار از فرجام

نخستین معجزه نمایی سر مقدس امام حسین علیه السلام درون کاخ ابن زیاد رخ داد. با این حال، قلب عبیداللّه بن زیاد چنان تاریک، آلوده و سنگین بود که حتی نور آیات وحیانی قرآن نیز تأثیری در آن بر جای نمی گذاشت. افزون بر آن، وی برای حفظ قدرت پوشالی خود و سرپوش گذاشتن بر جنایت رخ داده و آشکار نشدن حقانیت خورشید حسین علیه السلام، آن را رد و انکار می کرد. ابن زیاد نه تنها حقایق غیبی را نمی دید، بلکه دگرگونی افکار عمومی و نارضایتی مردم را نیز نادیده می گرفت و تنها به حفظ و گسترش قدرت خود می اندیشید و بس.

راوی می گوید: «هنگامی که ابن زیاد از لشکرگاه نُخیله بازگشت، با شتاب به کاخ دارالاماره رفت. چون سر مقدس امام حسین علیه السلام را پیش رویش نهادند، خون از اطراف دیوار کاخ جاری شد و آتش از کناره های کاخ زبانه کشید، به گونه ای که شعله هایش تا نزدیکی تخت او می رسید. او که ترسیده بود، خود را به یکی از اتاق های دیگر کاخ رساند و آن جا پنهان شد. در این هنگام، آن سر درخشنده با صدای بلند به سخن در آمد، به گونه ای که ابن زیاد و دیگران آن را شنیدند. سر امام می گفت: به کجا فرار می کنی؛ اگر در این دنیا، آتش سوزنده به تو نرسد، بی تردید در آخرت پاداش حتمی تو خواهد بود. سر امام از سخن گفتن نایستاد تا آتش خاموش گشت. در پی این حادثه بی نظیر و معجزه آسا، وحشت و ترس تمام کاخ را فرا گرفت؛ وحشتی که هرگز نظیرش را ندیده بودند».(2)

در اصل رخ دادن این حادثه غیبی، هیچ تردیدی نیست. پیش تر هم گفتیم که حوادث عاشورا

فصل دوم: خون میان ماه و محمل

2 _ فرو افتادن در چاه نادانی

2 _ فرو افتادن در چاه نادانی

هنگامی که اسیران اهل بیت را وارد کوفه کردند، بیش تر یا نیمی از آنان نمی دانستند که این اسیران کیستند و از کجا وارد کوفه شده اند. دستگاه بنی امیه نیز با تبلیغات گسترده و مسموم خود، افکار عمومی را به سمت دیگری جهت داده بود. آنان می گفتند این اسیران، خارجیان و از دین برگشتگانی هستند که قصد بر هم زدن نظم عمومی و اختلاف افکنی در صفوف مسلمانان را داشته اند. بنابراین، پرسش مردم کوفه از ماهیت اسیران را نیز باید در همین راستا ارزیابی کرد. دو مستند زیر جهل مردم و فرو رفتن آنان را در چاه نادانی نشان می دهد.

جدیلة الاسدی می گوید: «همان سال که امام حسین علیه السلام را کشتند، من در کوفه بودم. زنان اهل کوفه را دیدم که جامه می دریدند، موها ژولیده کرده بودند و سیلی به صورت می زدند. به پیرمرد باوجاهتی نگریستم و گفتم: این گریه و نوحه برای چیست؟ وی گفت: برای رسیدن سر امام حسین علیه السلام . در آن هنگام، لشکریان ابن سعد، اسیران اهل بیت را وارد کردند. در میان اسیران، دختر باوقار، زیبا و بزرگواری را دیدم که بر شتر برهنه ای سوار بود. پرسیدم: او کیست؟ به من گفتند: این بانو، امّ کلثوم است. من پیش او رفتم و گفتم: چه حوادثی برای شما پیش آمده است؟ لطفا برایم بگویید! او گفت: ای پیرمرد! تو کیستی؟ گفتم: بانو! من از اهل بصره ام. گفت: ما در خیمه گاه بودیم که صدای ذوالجناح را شنیدیم. آن گاه بیرون دویدیم و ... .»(2)

از آن جا که خبر آمدن اسیران اهل بیت همه جا پخش شده بود، تمام مردم کوفه برای دیدن اسیران گرد آمده بودند. البته برخی می دانستند و برخی دیگر آگاه نبودند که این اسیران چه کسانی هستند. «اهل کوفه که برای تماشای اسیران اهل بیت گرد آمده بودند، به آنان می نگریستند. زنی از بالای بام فریاد برآورد: شما اسیران کدام کشور و قبیله هستید؟ آنان در پاسخ گفتند: ما اسیران خاندان پیامبریم. آن زن از روی عشق به اهل بیت یا دل سوزی، از بالای بام پایین آمد و به آنان روپوش داد تا خود را

3 _ سر خارجی

3 _ سر خارجی

با ورود کاروان نور به کوفه، بخش دیگری از مسؤولیت های زینب علیهاالسلام آغاز شد و او را در موقعیت ممتاز، خطیر و دشواری قرار داد. زینب از یک سو، درد جان سوز شهادت برادر را در دل دارد و از سوی دیگر، بی حرمتی های مردم کوفه را نسبت به خاندانش می بیند. کوفیان نیز با اعتماد به پیش فرض های ساختگی بنی امیه برای دیدن اسیران خارجی گرد آمده بودند.

مسلم گچ کار می گوید: «ابن زیاد مرا برای تعمیر دارالاماره _ کاخ سلطنتی ابن زیاد _ به کوفه خواسته بود. من در و دیوارهای آن جا را گچ کاری می کردم. ناگهان فریادهایی را شنیدم که از اطراف و داخل شهر کوفه به گوش می آمد. به خدمت گزاری که همراه ما بود، گفتم: چه پیشامدی رخ داده است؟ گفت: اکنون سر خارجیانی را می آورند که بر ابن زیاد شوریده بودند. گفتم: این خارجیان کیستند؟ گفت: حسین بن علی علیه السلام و یارانش.

وقتی خادم از نزد ما، بیرون رفت، بی اختیار با مشت به صورتم کوبیدم به گونه ای که ترسیدم چشمم کور شده باشد. آن گاه دست هایم را از گچ شستم و به پشت بام کاخ رفتم. به نزدیک جایی رسیدم که زباله را در آن جا می گذاشتند. مردم در انتظار بودند. من هم ایستادم و دیدم که اسیران و سرهای بریده اهل بیت را وارد شهر کردند. دیدم چهل محمل را بر چهل شتر می برند که بانوان و اولاد علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام بر آن ها سوارند. هم چنین علی بن الحسین علیه السلام را دیدم که بر شتر برهنه ای سوار است و خون از رگ های گردنش جاری است. فهمیدم که بیماری سختی دارد و آشکار بود که ناتوانی بر او چیره است.(2)

وی می گریست و این اشعار را زمزمه می کرد:

ای امت پست! بر خانه هایتان هرگز باران نبارد

ای امتی که حرمت ما را شکستید و ارزش پیامبر را درک نکردید اگر روز واپسین، ما دور رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم گرد آییم

شما نسبت به این کردار زشت خود چه پاسخی دارید؟ ما را بر شتران برهنه سوار کردید و به هر سو

4_ لقمه ذلّت بر زمین

4_ لقمه ذلّت بر زمین

برخی کوفیان که از روی ترحم و دل سوزی یا بر پایه عشق و محبت به خاندان حسین بن علی علیه السلام، به اسیران اظهار مهربانی می کردند، به آنان نان و خرما می دادند. گویا حالت اسیران و سوار بودن آنان بر شتران برهنه، عواطف آنان را تحریک کرده بود. چنان چه برخی اسناد تاریخی تصریح دارد که «در گردن امام زین العابدین، زنجیر سنگین آهنی قرار داشت.»(2) شاید مردم کوفه می خواستند با این رفتار، گذشته سیاه و لکه دار خویش را جبران کنند.

مسلم گچ کار ادامه می دهد: «دیدم مردم کوفه به کودکانی که بر شتران سوار بودند، نان، خرما و گردو می دادند. امّ کلثوم از این کردار ناهنجار آنان فریاد بر آورد و گفت: ای مردم کوفه! صدقه بر ما خاندان حرام است».

وی نان و خرما را از دست کودکان گرفت و به طرف مردم انداخت. بالاتر از آن، حتی لقمه های خرما و نان را که کودکان به دهان گرفته بودند، از دهان آنان بیرون کشید. مردم کوفه هم چنان اشک می ریختند. دوباره ام کلثوم سر از محمل بیرون کرد و فریاد زد: ای مردم کوفه! ساکت باشید! شما مردان ما را کشتید و اینک بر زنان ما اشک می ریزید. دادگر حقیقی میان ما و شما در روز واپسین، خداوند

5 _ شکافتن پیشانی

5 _ شکافتن پیشانی

اساس حادثه جان سوز عاشورا بر پایه این آموزه بود که حسین علیه السلام زیر بار ذلت نرفت و خواست همیشه آزاد زندگی کند. به همین دلیل، زینب علیهاالسلام، ام کلثوم و دیگر خاندان پیامبر نیز دل سوزی نادرست و حقارت آور مردم کوفه را نپذیرفتند و با کمال جسارت و شجاعت، رویاروی این کار آنان ایستادند. این پاسخ اهل بیت چنان کوبنده بود که دشمن احساس کرد اگر دیر بجنبد، کم کم اهل بیت، جهت دهی افکار عمومی را به دست می گیرند. از این رو، چاره ای اندیشیدند. آنان سر امام حسین علیه السلام را میان محمل ها بالا بردند تا شاید فضای موجود به نفع آنان تغییر کند.

مسلم گچ کار می گوید: «هنگامی که ام کلثوم با مردم صحبت می کرد، های های انبوه جمعیت برمی آمد. دیدم سرهای شهیدان را آورده اند تا میان اسیران قرار دهند. پیشاپیش آن سرها، سر مقدس و نورانی امام حسین علیه السلام بود. سر مبارک امام می درخشید؛ سری که شبیه ترین مردم به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم بود. محاسن مبارک وی به رنگ سیاه خضاب شده بود و صورت زیبای وی مانند خورشیدی که از افق دمیده باشد، جلوه گری می کرد. باد از جانب چپ و راست، موهایش را شانه می زد و به آرامی آن را به این سو و آن سو می بُرد.

زینب علیهاالسلام با دیدن سر امام، با اندوه فراوان به سر مقدس امام اشاره کرد و گفت:

ای ماه نو بر آمده من که به کمال نارسیده

غروب کردی و خسوف تو را در خود فرو بُرد ای پاره دلم! من هرگز این صحنه را گمان نمی کردم

هرچند سرنوشت ما این گونه رقم خورده بود ای برادر! با این فاطمه کوچکت سخن بگو

که نزدیک است قلب او آب گردد ای برادرم! قلبت برای ما بسیار مهربان بود

چه شد که آن مهربانی از ما گرفته شد؟ ای برادر من! خوب شد که علی، فرزندت را ندیدی

او در حالت اسارت نمی توانست یتیمان را پاسخ بگوید هرگاه دشمن او را با تازیانه می زد، تو را می خواند

و سیل اشک از چشمان او سرازیر می شد ای برادر! او را پیش خود گیر و در آغوش بفشار

تا دل خسته او را آرامش بخشی آه! چه اندازه دشوار است که یتیمی، پدر را بخواند

ولی پدر به او پاسخ ندهد.»(2)

فصل سوم: پرتوافشانی خورشیدیان

خطبه زینب علیهاالسلام؛ نماد سخنان سبز علی علیه السلام

5 _ پوزش خواهی اشک

5 _ پوزش خواهی اشک

کوفیان پشیمان و سرگردان، به عقده گشایی روی آوردند. راوی می گوید: «به خدا سوگند! آن روز مردم را سرگردان و دیدم. آنان می گریستند و دست ها را با دندان می گزیدند. پیرمردی را دیدم که کنار من ایستاده بود و محاسن او از اشک دیدگانش تر شده بود. وی دست ها را به سوی آسمان بالا می بُرد و می گریست و می گفت: پدر و مادرم فدای شما باد. پیران شما بهترین سال خوردگان، بانوان شما بهترین زنان، جوانان شما بهترین جوانان و کودکان شما بهترین کودکانند. خاندان شما، با کرامتند و شکوه و برتری شما همراه با آمرزش بسیار بزرگ است به گونه ای که هرگز خوار و بی مقدار نخواهید شد. آن گاه این بیت را زمزمه کرد: پیران شما بهترین پیران هستند و خاندان شما هرگاه یاد گردند، ذلت و ناکامی ندارند».(2)

7 _ فضا سازی

7 _ فضا سازی

اهل بیت که با سخنان زینب علیهاالسلام بستر پیام رسانی را فراهم دیده بودند، از این فرصت به خوبی بهره بردند. هرچند آنان در محاصره دشمن بودند، در رسیدن به هدف خود هیچ تردیدی نداشتند و با تکیه بر خداوند، حرف خود را می زدند. امّ کلثوم دختر امیرالمؤمنین علی علیه السلام با یادآوری پی آمدهای حادثه، کوفیان را عامل اصلی پدید آمدن این جنایت بزرگ معرفی می کند.

9 _ بر بال عاطفه

9 _ بر بال عاطفه

«در این هنگام، صدای گریه و ناله از میان مردم برخاست. دیدم بانوان، موها را پریشان کرده اند و خاک بر سر می پاشند. آنان چهره های خویش را می خراشیدند، سیلی به صورت می زدند و فریاد واویلاشان در فضای کوفه طنین انداز شده بود. مردان نیز می گریستند. فضای غم انگیزی بر شهر حاکم گشت که نظیر آن هرگز در کوفه دیده نشده بود».(2)

فصل چهارم: خط سرخ، پیام سبز

3 _ تنهایی علی علیه السلام

3 _ تنهایی علی علیه السلام

«پروردگارا! این مردم، علی را یاری نکردند، نه در زمان زندگی او و نه در زمان مرگش تا این که او را به جوار خود فرا خواندی. او اخلاق پسندیده و نهاد پاک و زیبنده ای داشت. فضایل او شهره عام و خاص و راه و روش او شفاف و آشکار بود. وی از ملامت هیچ کس باکی نداشت و هرگز از نکوهش نمی هراسید. تو او را از کودکی به اسلام هدایت کردی و در بزرگی، خوی نیک به وی دادی و خوبی هایش را ستودی. او با تو و پیامبرت، رفتار صادقانه و خالصانه داشت تا او را نزد خود فرا خواندی. او به دنیا، بی اعتنا و به آخرت، میل وصف ناپذیری داشت. در راه تو کوشش کرد تا او را پسندیدی، برگزیدی و به صراط مستقیم هدایت کردی.»

6 _ درگیری پیوسته

6 _ درگیری پیوسته

«هرگز از ریختن خون و غارت اموال ما شادمان مباشید. این مصیبتی که بر ما فرود آمد، سرنوشتی بود که در کتاب مشیت الهی و پیش از آن رقم خورده بود. به آن چه از دست داده اید، اندوه مخورید و به آن چه عنایت فرموده، خشنود نباشید؛ زیرا خداوند هر که را بر خود ببالد، دوست ندارد.

ای مردم بی ایمان و نادان! نابود گردید؛ که نابودی سزاوار شما است. باید در انتظار کیفر الهی باشید که به زودی از راه می رسد. بلاهای آسمانی پیوسته بر شما خواهد بارید و شما را نابود خواهد کرد. خداوند در همین دنیا، شما را به جان یکدیگر خواهد انداخت و در روز قیامت نیز در عذاب همیشگی به سر می برید؛ زیرا به ناحق بر ما ستم کردید که لعنت و نفرین خداوند همواره بر ستم کاران باد».

10 _ حباب و اقیانوس

10 _ حباب و اقیانوس

«وای بر شما! آیا نسبت به ما رشک می برید؛ به چیزی که خداوند برای ما به ودیعت نهاده و از پیش فرستاده و ما را بدان برتری داده است. گناه ما چیست اگر دریای بی کرانِ فضل و دانش ما سراسر هستی را فرا می گیرد، ولی دریای تو چنان کوچک است که یک حیوان دریایی را نیز نمی پوشاند. این بخشش خداوند است؛ به هر کس بخواهد، می دهد و برای کسی که خداوند نور قرار نداده باشد، هیچ گاه نوری نخواهد داشت و در تاریکی مطلق فرو خواهد رفت».(1)

خطبه امام سجاد علیه السلام؛آمیزه وحی و عقل

16 _ اعتراف به گمراهی

16 _ اعتراف به گمراهی

چون سخن امام سجاد علیه السلام بدین جا رسید، از هر سو صدای مردم به گریه بلند شد. آنان به همدیگر می گفتند: «دیدید چه کاری کردید؟! نابود شدید و در نیافتید.» امام سجاد علیه السلام در ادامه سخن خود فرمود: «رحمت خدا بر آن کس باد که پند مرا بپذیرد و سفارش مرا نسبت به خدا و رسول و دودمان او به خاطر بسپارد؛ زیرا من از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به بهترین شیوه پیروی می کنم و رفتار او را در پیش می گیرم».

فصل پنجم: چوب زدن بر لبان مثنوی خوان وحی

2 _ دور از چشم زینب علیهاالسلام

2 _ دور از چشم زینب علیهاالسلام

عبیداللّه با چوب زدن بر لب هایی که همیشه یاد خدا بر آن جاری بود، کاری ناجوان مردانه انجام داد که حتی با اعتراض اطرافیانش روبه رو گردید. بی تردید، این رفتار دور از انسانیت در غیاب زینب علیهاالسلام صورت گرفته است که متن های تاریخی نزدیک به حادثه کربلا نیز این مطلب را ثابت می کنند.(3)

گفته اند ابن زیاد نخست در حضور مردم کوفه به سر حسین علیه السلام بی ادبی کرد؛ آن گاه اهل بیت امام حسین علیه السلام را وارد مجلس کردند. افزون بر آن، زینبی علیهاالسلام که با دیدن سر برادر بر نیزه، پیشانی خود را به محمل شتر می کوبد به گونه ای که خون از زیر مقنعه اش جاری می شود؛ چگونه می تواند در برابر چوب زدن دشمن بر لب و دندان گهربار چشمه سار وحی ساکت بماند و چیزی نگوید؟ هم چنین نمی توان تصوّر کرد اهل بیت که در همه حوادث پس از شهادت امام حسین علیه السلام، موضع فعال و منطقی داشتند، در این مورد از خود واکنشی نشان نداده باشند. وانگهی بسیار بعید می نماید که چنین عملی در پیش چشمان زینب علیهاالسلام انجام گرفته و او نیز واکنشی نشان

3 _ بوسه باران وحیانی

3 _ بوسه باران وحیانی

راوی می افزاید: «زید بن ارقم به ابن زیاد گفت: ای ابن زیاد! چوبت را از این لب ها بردار. سوگند به خدایی که جز او خدایی نیست! با چشمان خود دیدم که لب های پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم به این لب ها چسبیده بود. (پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم این گهرها را بوسه باران می کرد). سپس با صدای بلند به شدت گریست. ابن زیاد به او گفت: خداوند چشمان تو را بگریاند؛ آیا برای پیروزی لشکر خدا گریه می کنی؟! (یا برای کشته شدن فرزند علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام اشک می ریزی؟!) به خدا سوگند! اگر پیرمرد نبودی، گردنت را می زدم. بی تردید، عقلت را از دست داده ای.

زید بن ارقم از جایش بلند شد(1) و گفت: ای مردم! پسر فاطمه زهرا علیهاالسلام را کشتید و زاده مرجانه را به امارت پذیرفتید. به خدا سوگند! از این پس، وی، نیکان شما را بکشد و بدان شما را به نوکری گیرد. مرگ و هلاکت باد آنان را که به ننگ تن در دهند و به ذلت خشنود گردند.

آن گاه به ابن زیاد رو کرد و گفت: آری، حدیثی دیگر برایت بگویم که خشم تو را افزایش دهد. من به چشمان خود دیدم که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم، حسن مجتبی علیه السلام را بر ران راست خود و این مظلوم را بر ران چپ خود نشانده بود. آن گاه دست بر سر آنان گذاشت و فرمود: بار خدایا! این دو را به تو می سپارم و به بندگان نیکوکارت به امانت می گذارم. ای ابن زیاد! اکنون به من بگو که تو با امانت رسول خدا علیهاالسلام چگونه رفتار کردی؟! این سخن را گفت و بیرون رفت».(2)

5 _ شکست همه جانبه

5 _ شکست همه جانبه

با روشنگری های اهل بیت، مردم به مصیبت های خاندان علی علیه السلام پس از شهادت امام حسین علیه السلام و اسارت آنان پی بُردند.

عبیداللّه از حارثة بن بدرالعدوانی پرسید: «فردای واپسین درباره من و حسین چه می گویی؟ او گفت: در روز قیامت، حسین بن علی علیه السلام را پدر و جدش، رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شفاعت می کنند. تو را نیز در آن روز جد و پدرت شفاعت می کنند. بنگر کدام یک بهتر می توانند نزد خدا برای شما دو تن ارزش کسب کنند و تو از آنان چه درخواستی داری؟»(2) برخی گفته اند: «ابن زیاد با شنیدن این داوری خشمناک شد و او را از مجلس بیرون کرد».(3)

6 _ جوانه های انقلاب در کاخ ستم

6 _ جوانه های انقلاب در کاخ ستم

بدرفتاری یزیدیان با اسیران اهل بیت و سخنان بی مایه و نفرت انگیز ابن زیاد سبب شد مردم به شدّت از وی رو بگردانند. بدین سان، مجلسی که ابن زیاد برای گسترش قدرت و تحکیم پایه های حکومت خود برگزار کرده بود، به محفل جرقه زدن نخستین شعله های انقلاب بر ضد وی تبدیل شد.

«مردی از قبیله بکر بن وائل به نام جابر یا جُبیر که در مجلس حضور داشت، چون گستاخی و بی ادبی ابن زیاد را نسبت به سر مقدس امام دید، با خود نذر کرد که اگر ده نفر در برابر ابن زیاد به پاخیزند، وی نیز با آنان همگام خواهد شد. او همواره در کمین این فرصت بود که مختار قیام کرد. پس به قیام مختار پیوست و ابن زیاد را کشت».(1)

اعتراض دیگری که نسبت به ابن زیاد صورت گرفت، از سوی مادرش بود. «مرجانه، مادر ابن زیاد به پسرش گفت: ای بدسرشت! پسر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم را کشتی؟! به خدا سوگند! هرگز بهشت را نخواهی دید».

گفتنی است ابن زیاد همه سرهای شهیدان را که بیش از هفتاد سر بود، در کوفه بر سر چوب نصب کرده بود.(2)

فصل ششم: موجِ اندیشه

2 _ زیبایی و دگر هیچ

2 _ زیبایی و دگر هیچ

شکست خوردن حاکمی که جلسه با شکوهی ترتیب داده و خود در صدر آن نشسته، از زنی که در ظاهر هیچ قدرتی ندارد، بسیار جای شگفتی است. ابن زیاد که نمی توانست شکست واقعی خود را در برابر یک زن بپذیرد، تعادل خود را به کلی از دست داد. «به زینب رو کرد و گفت: کار خدا را نسبت به برادر و خاندانت چگونه دیدی؟ زینب علیهاالسلام گفت: من جز نیکویی و زیبایی چیز دیگری ندیدم. آنان گروهی بودند که شهادت بر ایشان مکتوب و مقدر گشته بود. تنها در کربلا این تقدیر عملی و آشکار شد. به زودی خداوند میان تو و آنان داوری خواهد کرد. آنان در آن روز با تو احتجاج می ورزند و دشمنی و قاتل بودن تو را اثبات می کنند. تو در آن روز منتظر نابودی بمان. ای فرزند مرجانه!

3 _ اوج گیری زینب علیهاالسلام

3 _ اوج گیری زینب علیهاالسلام

هنگامی که قدرت خرد و اندیشه ابن زیاد در برابر منطق عقیله بنی هاشم از کار افتاد، به عقده گشایی روی آورد. ابن زیاد با سخنان کودکانه اش، نفرت های دیرینه ای را که نسبت به جد، پدر و برادر زینب علیهاالسلام در دل داشت، بیرون ریخت. دختر علی علیه السلام این بار نیز با ادبیات شفاف، ناب و برتر خود همراه با واقع نمایی، دشمن را به بن بست کشاند. به گونه ای که وی ناگزیر شد از ستیز با زینب علیهاالسلام دست بکشد و رویکرد مسالمت آمیز همراه با گفت وگو را برگزیند. البته وی با این گونه سخن گفتن، به طور ضمنی شکست خود را پذیرفت و به حقانیت خاندان نبوت اعتراف کرد.

«ابن زیاد به زینب علیهاالسلام گفت: دلم از طغیانگری برادر شما شفا یافت و از عصیانگری خاندانت، آرامش به دست آورد. زینب علیهاالسلام گریست و گفت: در واقع تکیه گاهم را کشتی، خاندانم را برانداختی، شاخه هایم را بریدی و ریشه هایم را گسستی و کندی! پس اگر این دوا و شفای توست؛ بی تردید، شفا یافته ای. ابن زیاد به زینب علیهاالسلام گفت: این سخنانت سجع بود، به جان خودم سوگند! بی تردید، پدرت نیز شاعر سجع گویی بود. زینب گفت: زنی مانند من و شعرگویی؟! درد دل بود که از سینه ام بیرون آمد».(2)

آن گاه دختر علی علیه السلام گفت: «من شگفت زده ام از کسانی که به کشتن پیشوایانش شفا می یابند، در حالی که می دانند در آخرت، انتقام سختی از آنان گرفته خواهد شد».(3)

5 _ ناکامی دوباره

5 _ ناکامی دوباره

ابن زیاد که در سخن گفتن با خاندان حسین علیه السلام و تحقیر آنان ناکام مانده و سرافکنده شده بود، ناشیانه تصمیم گرفت امام سجاد علیه السلام را بکشد. با این حال، خداوند که نمی خواست زمین از وجود جانشین واقعی اش خالی بماند،(2) جان آن حضرت را از گزند دشمنان حفظ کرد. ابن زیاد گفت: «به خدا سوگند! تو نیز از مردگانی. تو چگونه جرأت کردی که پاسخ مرا بگویی؟ پس بدان که باید به گذشتگانت بپیوندی.

6 _ معجزه نما

6 _ معجزه نما

راوی می گوید: «ابن زیاد سر امام علیه السلام را از میان تشت برداشت. سپس به صورت و موی او نگریست. ناگهان لرزه بر دست او عارض شد و سر مطهر را بر زانو نهاد. در این لحظه، قطره خونی از گلوی آن عزیز روی پای عبیداللّه چکید که از جامه اش گذشت و پای او را سوراخ کرد. آن زخم پس از چندی عفونت کرد به گونه ای که با هیچ دارویی بهبود نیافت. در پی این حادثه، ابن زیاد همیشه در دیدارهایش در کاخ، مشکی را به پای خود می بست تا بوی بد و گندیده زخم آشکار نشود».(3)

7 _ آفتاب در کوفه

7 _ آفتاب در کوفه

ابن زیاد هر قدر بر تلاش خود برای نابودی اهل بیت می افزود، به همان میزان، مردم از بزرگی و حقانیت آنان آگاه تر می شدند.

گفته اند: «چون رباب، دختر امرءالقیس و همسر امام حسین علیه السلام، سر امام حسین علیه السلام را دید، از جای برخاست و آن را به گوشه مجلس بُرد. آن گاه نشست، آن را بسیار بوسید و ناله ای جانگداز برکشید. وی زار زار می گریست و می گفت:

وای حسین من! هرگز فراموشت نخواهم کرد

چگونه نیزه های آن ستمگران بر جان عزیزت فرود آمد تو اکنون در سرزمین کربلا، روی ریگ ها تنها مانده ای

خداوند هرگز این سرزمین را سیراب نسازد».(1)

فصل هفتم: دروغ پردازی بر فراز منبر راست گویان

2 _ رویش شکوفه های اعتراض

2 _ رویش شکوفه های اعتراض

ابن زیاد با شنیدن این اعتراض در خشم شد و گفت: «چه کسی بود که سخن گفت؟ عبداللّه بن عفیف گفت: ای دشمن خدا! گوینده سخن منم. تو فرزند پاکان را کشتی که خداوند در قرآن، آنان را از پلیدی، پاک دانسته است. آن گاه گمان می کنی ایمان داری؟! ای یاران! پسران انصار و مهاجر کجایند تا از این طغیانگر نفرین شده فرزند نفرین شده انتقام گیرند؛ کسی که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم او را با زبان خود لعن و نفرین کرد؟»(2)

5 _ نابینای روشن دل

5 _ نابینای روشن دل

«همین که چشم عبیداللّه به عفیف افتاد، گفت: سپاس خدای را که تو را کور و نابینا کرد و رسوا ساخت. عبداللّه گفت: ای دشمن خدا! خداوند چگونه مرا رسوا کرد؟ به خدا سوگند! اگر بینا بودم، راه زندگی را بر شما تنگ می کردم. ابن زیاد گفت: درباره عثمان چه می گویی؟ گفت: ای بنده بنی علاج و ای پسر مرجانه! تو را با عثمان چه کار؟ اگر بدی کرد یا نیکی، اصلاح گری کرد یا فسادانگیزی؛ خداوند ولیّ مردم است و در میان آنان به داوری خواهد پرداخت. تو باید از من در مورد پدر خودت و یزید و پدرش بپرسی! ابن زیاد گفت: به خدا سوگند! چیزی از تو نخواهم پرسید تا مزّه مرگ را بچشی؟ عبداللّه گفت: سپاس خدای را که پروردگار جهانیان است. من شهادت را از خداوند خواسته بودم پیش از آن که تو از مادر زاده شوی. از خداوند آرزو کردم که به دست منفورترین آفریدگان که خداوند بیش از همه با او دشمن است، به شهادت برسم. هنگامی که نابینا شدم، تا اندازه ای از فیض شهادت ناامید گردیدم. اینک خدای را سپاس می گویم که شهادت را پس از ناامیدی نصیبم کرد و پذیرفته شدن درخواست های پیشین

6 _ همگامی جندب با عفیف

6 _ همگامی جندب با عفیف

ابن زیاد که از پی آمدهای کشتن امام حسین علیه السلام می ترسید، کسانی را که گمان می رفت با امام حسین علیه السلام، پیوند و دوستی دارند، زیر فشار قرار داد.

جندب بن عبداللّه یکی از پیروان با ایمان امیرالمؤمنین علی علیه السلام بود که ابن زیاد او را فرا خواند. هنگامی که وی حاضر شد، به او گفت: ای دشمن خدا! آیا تو از یاران و همکاران ابوتراب نیستی؟ جندب پاسخ داد: آری، هستم، ولی به دلیل همراهی با آنان از تو پوزش نمی خواهم. ابن زیاد گفت: باید با ریختن خون تو، خود را به خداوند نزدیک کنم. جندب پاسخ داد: در این صورت، خداوند هرگز تو را به خود نزدیک نخواهد کرد، بلکه تو را از خود دورتر خواهد ساخت. عبیداللّه گفت: او پیرمردی است که خردش را از دست داده است. سپس دستور داد او را آزاد کنند».(2)

فصل هشتم: پاره وحی بر نوک نی

2 _ شنیدن زخم زبان بس است

2 _ شنیدن زخم زبان بس است

زینب علیهاالسلام که به دلیل هجوم آوردن دردها و مصیبت های بی شمار از یک سو و دیدن سستی و بی غیرتی مردم در یاری رساندن به آنان از سوی دیگر، قلبی مالامال اندوه و نفرت نسبت به کوفیان داشت، می دانست که این کار کوفیان تنها بر رنج و سوز دل اهل بیت می افزاید. از این رو، آمدن زنان کوفه را نزد اهل بیت با صراحت و قاطعیت رد کرد. کوفیان که با بی وفایی و نیرنگ بازی، بستر شهادت امام حسین علیه السلام را فراهم کرده بودند، اینک گستاخانه می خواستند با دختر فاطمه دیدار کنند، گویا هیچ لکه ننگی بر دامان ندارند. به گفته راوی: «زینب علیهاالسلام دختر علی علیه السلام دستور داد: هرگز زنان عرب و بانوان کوفه به دیدار ما نیایند. تنها کنیزان و بردگان می توانند به دیدن ما بیایند؛ زیرا آنان نظیر ما رنج دوری، اسارت و سختی را کشیده و چشیده اند».(4)

4 _ خورشید در کوفه

4 _ خورشید در کوفه

پس از گرداندن سر امام حسین علیه السلام میان کوچه های کوفه، آن را به دیوار مسجد نصب کردند. راوی می گوید: «مردم را وحشت فرا گرفته بود. سر امام حسین علیه السلام با صدای رسا و گویا، سوره کهف را برای مردم خواند به گونه ای که کسی تاکنون چنین معجزه ای از سر بریده ندیده بود. نور از آن سر به هرسو می تابید».(3)

فصل نهم: مدینه سرشار از عطر خون

2 _ پیک ابن زیاد

2 _ پیک ابن زیاد

حاکم کوفه با دادن رنگ و لعاب دینی به کار ننگین و جاهلی خویش می خواست به دو هدف دست یابد:

الف _ افکار عمومی را به سمت و سویی که خود می خواست جهت دهد؛ زیرا وسایل خبررسانی و ارتباطی در آن زمان، محدود، گزینشی و قابل کنترل بود.

ب _ انقلاب خونین حسین بن علی علیه السلام را که برای احیای دین انجام شده بود، ضد دینی نشان دهد.

«ابن زیاد از یک سو، سر امام را نزد یزید فرستاد و از سوی دیگر، عبدالملک بن ابی الحارث اسمعی را به سوی مدینه اعزام کرد. وی از عبدالملک خواست تا به مدینه برود و خبر کشته شدن حسین بن علی علیه السلام را به عمرو بن سعید الاشرق یا عمرو بن سعید العاص برساند و او را به این

3 _ کفرگویی حاکم اسلامی

3 _ کفرگویی حاکم اسلامی

ابن ابی الحدید می نویسد: «مورخان گفته اند حاکم مدینه، خطبه ای خواند. پسر حکم بن عاص؛ یعنی مروان از پدرش بی دین تر و مشرک تر بود. وی به سوی قبر پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم اشاره کرد و گفت: امروز در برابر روز بدر. این گفته وی از شعری باز گرفته شده است که یزید بن معاویه در روز آوردن سر حسین علیه السلام سروده بود و بدان توسل جست. اصل آن شعر از ابن زبعری است. گروهی از انصار، گفته وی را زشت شمردند و آن را انکار کردند. با این حال، ابو عبیدة آن را در کتاب المثالب

4 _ حسین علیه السلام در قلب نخبگان

4 _ حسین علیه السلام در قلب نخبگان

همراهان امام حسین علیه السلام چه آنان که شهید شدند و چه آنان که به اسارت رفتند، همگی از نخبگان، خردمندان و برترین انسان های آن روز بودند. ماهیت این حرکت به گونه ای بود که افراد عادی، مادی گرا و نادان، خود را از آن کنار می کشیدند. برای نمونه عبداللّه بن جعفر با آگاهی، عشق و خرد از شهادت فرزندانش در کنار حسین بن علی علیه السلام راضی به نظر می رسد و تنگ نظران را سرزنش می کند.

«چون خبر شهادت امام حسین علیه السلام و فرزندانش و فرزندان عبداللّه بن جعفر در مدینه پخش شد، گروهی از مردم مدینه برای عرض تسلیت و سوگواری فرزندانش نزد وی آمدند. یکی از نزدیکان او به نام ابوالسلاسل رو به عبداللّه کرد و گفت: این گونه مصیبت ها از جانب حسین بن علی علیه السلام به ما رسید. عبداللّه از این سخن سخت برآشفت و کفش خود را به سوی او پرتاب کرد. سپس بدان شخص رو کرد و گفت: ای پسر لخنا! درباره حسین بن علی علیه السلام چنین سخن می گویی؟ به خدا سوگند! اگر من با او بودم، دوست داشتم با او کشته شوم و در این راه هرگز از وی جدا نمی شدم. به خدا سوگند! من آنان را به حسین علیه السلام بخشیدم. از این رو، تحمل مصیبت آنان بر من گوارا و شیرین است که با برادر

5 _ سوگواری بانوان

5 _ سوگواری بانوان

زنان بنی هاشم به صورت جداگانه، مجلس های سوگواری برای امام حسین علیه السلام ترتیب دادند. «ام البنین علیهاالسلام، همسر امیرالمؤمنین، در عزای امام حسین علیه السلام مجلس سوگواری برپا داشت. زنان بنی هاشم نیز نزد وی گرد آمدند و برای حسین علیه السلام و اصحابش اشک می ریختند. ام سلمه می گریست و می گفت: خداوند، گور کشندگان حسین علیه السلام و یارانش را پر از آتش کند».(2)

«همین که خبر شهادت حسین بن علی علیه السلام به مدینه رسید، اسماء یا زینب، دختر عقیل بن ابی طالب با گروهی از زنان و خویشان از خانه خود بیرون آمدند. هنگامی که نزد مرقد رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم رسیدند، فریاد کشیدند و رو به سوی مهاجر و انصار گفتند: چه خواهید گفت؟ اگر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم در روز واپسین که تنها گفتار راست پذیرفته آن روز است، از شما بپرسد: خاندانم را زمین گیر کردید، مگر شما از آنان جدا بودید؟ حقیقت نزد خداوند است و فردای واپسین همه گرد آیند. شما آنان را به دست ستمگران سپردید و از شما آن روز نزد خداوند هرگز میانجی گری پذیرفته نیست. روز عاشورا در کربلا کسی نزد آنان نبود، هنگامی که شما می دیدید و در خواب فرو رفته بودید و به دفاع از آنان نپرداختید.

راوی می گوید: مردان و زنان در آن روز به گونه ای اشک می ریختند که نظیر آن را هرگز ندیده

6 _ نفرین قدسیان

6 _ نفرین قدسیان

ام سلمه، همسر گرامی رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم بیش از هر کس دیگر نسبت به امام حسین علیه السلام، دل سوزتر و مهربان تر بود. او بر پایه این پیوند قلبی، زودتر از همه از دگرگونی های شگفت باخبر می شد. ام سلمه می گوید: «شبی که حسین علیه السلام به شهادت رسید، شنیدم کسی می گفت:

ای کسانی که حسین علیه السلام را از روی نادانی کشتید! شما را به عذاب و خواری همیشگی بشارت می دهم. در حقیقت، شما با زبان و گویش موسی پسرداود و عیسی حامل انجیل؛ نفرین شده اید. تمامی اهل آسمان، از پیامبران و فرشتگان گرفته تا دیگر موجودات شما را نفرین می کنند.

پس از شنیدن این اشعار گریستم و در شیشه ای را که تربت حسین علیه السلام در آن بود، گشودم. دیدم از آن خاک _ کربلا _ خون می جوشد».(2)

8 _ امویان پیمان شکن

8 _ امویان پیمان شکن

«به جان خودم سوگند! آیا از این پس، کسی به حکومت بنی امیه اطمینان خواهد کرد و سخنان آنان را خواهد پذیرفت و پیمان با آنان را نخواهد گسست؟ هرگز! آنان را هرگز شایسته ویژگی های خوب نمی بینم».

بخش چهارم:سفیران آسمانی ارزیابی رویدادهای راه کاروان از کوفه تا شام

فصل اول: نوآوری مستند

ج _ شیوه ترکیبی

ج _ شیوه ترکیبی

پژوهشگر در این شیوه، نخست به بررسی مقتل های قدیم و جدید می پردازد. آن گاه حوادث دیگری را که با این حادثه خونین ارتباط دارد، از منابع گوناگون فراهم می کند. سپس با استفاده از معجم های شهری و نقشه های جغرافیایی جدید، به تطبیق و بررسی نقشه های قدیم و جدید جغرافیا می پردازد. تقدیم و تأخیر و بیان جزئیات همراه با تحلیل، رکن جدایی ناپذیر این شیوه شمرده می شود.

پژوهش حاضر درباره حوادث رخ داده پس از شهادت امام حسین علیه السلام (از کربلا تا کوفه _ از کوفه تا شام _ از شام تا کربلا _ از کربلا تا مدینه) بر اساس این روش صورت گرفته است.

فصل دوم: آیینه با خورشیدیان

2 _ آیینه با خورشیدیان

2 _ آیینه با خورشیدیان

از منابع تاریخی برمی آید که کاروان اسیران همراه سرهای بریده شهیدان به سوی شام حرکت کرد. البته برخی منابع نوشته اند که نخست سرها را به سوی دمشق بردند و پس از آن ها، اسیران را حرکت دادند.

سید بن طاووس می نویسد: «ابن زیاد پس از دریافت فرمان یزید، مُحْضَر بن ثَعلبة العائذی را پیش خود خواست و اسیران و سرهای شهیدان را به وی سپرد تا به سوی شام نزد یزید ببرد. محضر، اسیران را با صورت های باز مانند اسیران کفار به سوی شام حرکت داد».(2)

4 _ خداحافظی با کوفه

4 _ خداحافظی با کوفه

کاروان اسیران سوار بر شتران بی جهاز همراه با انبوه خاطره های تلخ و شیرین، شهر کوفه را به مقصد دمشق ترک کردند. بی وفایی، چند چهرگی و فریب کاری کوفیان، رودررویی زینب علیهاالسلام با ابن زیاد در دار الامارة، خاطره تلخ زندان، رویش نخستین جوانه های انقلاب در تاریک ترین شهر آن روزگار، چوب زدن بر لبان چشمه سار وحی و قرآن خواندن پاره نور بر نوک نی از خاطرات به یاد ماندنی و همیشگی اهل بیت در کوفه بود.

سیل جمعیت در مسیر اسیران صف کشیده اند به گونه ای که سربازان دشمن از کنترل و هدایت کاروان، ناتوان شده بودند. کوفیان که در اثر نادانی شان و تبلیغات گسترده و همه جانبه دشمن، نسبت به خاندان حسین علیه السلام بی مهری می کردند، پس از افشاگری های پیام رسانان عاشورا و دیگر دوستداران اهل بیت نظیر: زید بن ارقم، مختار ثقفی، جابر و عبداللّه عفیف، آگاه شدند و اینک خاندان حسین علیه السلام را هنگام ترک کوفه همراهی می کردند.

5 _ از رؤیا تا واقعیت

5 _ از رؤیا تا واقعیت

ابن زیاد دستور داده بود کاروان اهل بیت را از جاهایی بگذرانند که احتمال مخالفت مردم آن مرز و بوم با حکومت در کوتاه مدت یا درازمدت، جدّی به نظر می رسید. این کار، قدرت دستگاه حاکمه را نمایان می کرد و هرگونه اندیشه رویارویی با حکومت را از ریشه می خشکانید.

«عبیداللّه بن زیاد؛ شمر، خولی، شبث بن ربعی و عمرو بن حجاج را فراخواند و هزار سواره نظام را همراه آنان به سوی شام گسیل داشت. وی دستور داد به هر شهر و دیاری رسیدند، اسیران اهل بیت را بگردانند تا برای مردم، درس عبرت باشد».(2)

این دستور خام و غیر واقع بینانه در اندک زمانی شکست خورد؛ زیرا مردم در برابر همراهان کاروان اسیران، واکنش منفی نشان دادند و مردمان سرزمین های آن روز هرگز با سیاست بنی امیه همگام نشدند. برخی جنگ مسلحانه کردند و برخی دیگر اظهار نفرت. از این رو، گماشتگان ابن زیاد در برخی موارد ناچار شدند مسیر کاروان را تغییر دهند و راهی اطمینان بخش، میان بُر و دور از چشم مردم را در پیش بگیرند.

«هنگامی که مأموران ابن زیاد، سر امام حسین علیه السلام را از کوفه بیرون آوردند، از قبایل عرب بیمناک بودند. آنان گمان می کردند که غیرت دینی باقی مانده (همراه با عِرق عربی) به جوشش آید و

فصل سوم: نیم روز تشنگی

1 _ نیمه روز

1 _ نیمه روز

شیخ مفید از برخی کتاب های قدیمی چنین نقل می کند: «یکی از منزل های اهل بیت، قصر مقاتل بود. آنان نیمه روز و در هوای سوزان به آن جا رسیدند. از یک سو، راه عمومی را گم کرده بودند که بدان جا فرود آمدند و از سوی دیگر، آب آشامیدنی مشک ها نیز تمام شده بود. نگهبانان برای خود خیمه برپا کردند، ولی اسیران در بیابان گرم، تفتیده و سوزان در تشنگی به سر می بُردند.

حضرت زینب علیهاالسلام، امام سجاد علیه السلام را پرستاری می کرد. همین که هوا گرم تر شد، او را کنار سایه شتر آورد؛ زیرا نزدیک بود امام سجاد علیه السلام از شدّت تشنگی جان دهد. حضرت زینب علیهاالسلام بادبزنی در دست داشت که با آن، حضرت را باد می زد. زینب علیهاالسلام می فرمود: ای برادرزاده! بر من دشوار است که تو را در این حالت ببینم.

در همین منزل بود که سکینه، دختر امام حسین علیه السلام در اثر تشنگی و گرمای هوا زیر سایه (دیواری یا درختی) رفت. زیر آن سایه، خاک را جمع کرد و به صورت بالشی درآورد و به استراحت پرداخت. مدتی از خوابیدن سکینه نگذشته بود که افراد ابن زیاد کاروان را حرکت دادند و سکینه را در بیابان جا گذاشتند.

فاطمه، دختر دیگر امام حسین علیه السلام که هم محمل سکینه بود، هنگام سوار شدن، خواهرش را ندید. از این رو، فریاد زد: ای ساربان! خواهرم که همراه من در محمل بود، اکنون نیست. ساربان بی توجه به گفته فاطمه می خواست حرکت کند که فاطمه گفت: تا خواهرم نیامده است، هرگز سوار نخواهم شد. ساربان گفت: او کجاست؟ گفت: نمی دانم. ساربان فریاد زد: آی سکینه! زود بیا با زنان دیگر بر شتران سوار شو. هنگامی که از او خبری نشد، کاروان حرکت کرد.

سکینه در اثر شدّت گرما بلند شد و دید کاروان نیست. به دنبال کاروان می دوید و فاطمه را صدا می زد.

2 _ انحراف یا واقع گرایی

2 _ انحراف یا واقع گرایی

«افراد زیادی همراه سر امام حسین علیه السلام و دیگر سرهای شهیدان و اهل بیت از کوفه (به سوی شام) حرکت کردند. آنان از راه شرقی حصاصه رفتند تا از تکریت بگذرند. آنان به فرماندار تکریت نامه فرستادند که به دیدار آنان بشتابد؛ زیرا سر افراد خارجی را با خود نزد یزید می برند.

همین که فرماندار تکریت، نامه (افراد ابن زیاد) را خواند، با شتاب دستور داد پرچم ها را برافرازند و دهل و نای بکوبند و شهر را آذین بندی و چراغانی کنند. مردم از گوشه و کنار جمع شدند و وی همراه آنان به پیشواز کاروان اسیران رفت. هر کس می پرسید: این سر کیست (که با خود آورده اید)؟ می گفتند: این سر فردی خارجی است که در برابر یزید به پا خاسته بود و ابن زیاد، او را کشت.

در این میان، مردی نصرانی به آنان گفت: ای قوم و مردم تکریت! من پیش از این در کوفه بودم که این سر را آن جا نیز آوردند. این سر خارجی نیست (چنان که می گویند)، بلکه سر بریده حسین بن علی علیه السلام است.

هنگامی که مردم، این سخن را شنیدند، ناقوس های کلیسا را به نشانه بزرگداشت امام به صدا درآوردند و گفتند: ما از این گروه یزیدیان بیزاریم که فرزند پیامبر خود را کشتند. هم چنین همراه سربازان ابن زیاد، وارد شهر نشدند. بدین ترتیب، سربازان به تنهایی کاروان اسیران و سرهای شهیدان را وارد شهر تکریت کردند».(2)

فصل چهارم: قطره جاری

2 _ در کنار موصل

2 _ در کنار موصل

اسیران اهل بیت در بامداد روز سوم، نُخیلة را به مقصد موصل ترک کردند. با گذشتن از جهینة(1)» به نزدیک موصل(2) رسیدند، ولی سپاه ابن زیاد در آن جا با مقاومت و بی رغبتی شدید مردم روبه رو شد. از این رو، نتوانستند وارد شهر موصل شوند. گفته اند قطره ای از خون مبارک و حیات بخش امام حسین علیه السلام در این منطقه بر زمین چکید که تا مدتی طولانی هر روز عاشورا از آن جا خون می جوشید. برخی منزل هایی که کاروان از آن جا گذشته اند، اکنون در فرهنگ شهرها وجود ندارد، مانند: ارمینا، لینا، وطیتا.

4 _ قطره خون از پاره وحی

4 _ قطره خون از پاره وحی

«هنگامی که کاروان اسیران آهنگ موصل کرد، گماشتگان ابن زیاد به حاکم شهر خبر دادند که توشه سفر و غذا برای آنان فراهم آورد و شهر را آذین بندی کند. اهل موصل همگی متحد شدند که هر چه افراد ابن زیاد بخواهند برایشان فراهم می کنند، ولی راضی نیستند کاروان وارد شهر موصل شود. از این رو، آنان باید در بیرون شهر بمانند و از همان جا به سوی مقصد خویش حرکت کنند.

گماشتگان عبیداللّه در یک فرسنگی شهر فرود آمدند و سر شریف امام حسین علیه السلام را روی سنگی نهادند. قطره خونی از سر مبارک بر آن سنگ چکید که (پس از ریختن این قطره خون،) خون از زیر آن سنگ جوشیدن گرفت. مردم شهر با شنیدن این خبر، از هر طرف گرد آمدند و بدین مناسبت، مراسم سوگواری بر پا کردند. این مراسم عزاداری که هر ساله روز عاشورا برگزار می شد تا دوران حاکمیت عبدالملک بن مروان ادامه داشت. در این زمان، وی دستور داد آن سنگ را از آن نقطه به جای دیگری ببرند. همین که آن سنگ را از آن جا بردند، اثر جوشش خون خود به خود محو شد. با این حال، مردم در آن جا گنبدی ساختند و آن را مشهد النقطه نامیدند».(2)

برخی جوشش خون را در روزهای عاشورا دانسته اند که هر سال در همان روز مشخص از

فصل پنجم: تابش نور

2 _ حرّان در انتظار

2 _ حرّان در انتظار

به نظر می رسد کاروان اسیران با توجه به دوری راه و فاصله موصل تا نصیبین، دو شب را در مکانی میان این دو منطقه سپری کرده باشد. مقتل ها این فاصله طولانی را در یک منزل آورده اند و گفته اند که کاروان به دلیل ترس از شورش مردم، با شتاب از بی راهه حرکت کرده است. البته برای اثبات زمان ماندن اهل بیت در این منزل هیچ گونه مدرکی در دست نداریم. از این رو، نصیبین را منزل چهارم قرار دادیم.

کاروان در پنجمین روز از نصیبین به راه می اُفتد و پس از گذر از منطقه عین الوردة(2)، شب را

3 _ دروازه حلب

3 _ دروازه حلب

بامداد روز بعد، کاروان اهل بیت، حرّان را ترک کرد و پس از پیمودن مسافتی به منطقه الرقة(2) رسید. احتمال می رود آنان شب را در این جا سپری کرده باشند. البته منابع معتبر تاریخی، این احتمال را نه تنها تقویت نمی کند، بلکه اصلاً این منطقه را در مسیر گذر کاروان قرار نداده اند. گفتنی است حرکت از حرّان ناگزیر عبور از رقة را در پی دارد. به هر حال، کاروان در منطقه ای به نام دعوات، نزدیک حلب(3) فرود می آید.(4)

5 _ سنگ بر آیینه

5 _ سنگ بر آیینه

«نزدیک حلب، زیارت گاهی است به نام مشهد السقط، که در غرب کوه جوشن قرار دارد. در آن زمان، از این کوه، مس استخراج و به دیگر شهرها صادر می شد. اکنون در غرب آن کوه، گورستان و زیارت گاه های شیعیان قرار دارد. آرام گاه ابن شهر آشوب، صاحب المناقب و احمد بن منیر عاملی نیز در همان جا بنا گردیده است. از هنگامی که اسیران اهل بیت را از آن جا گذراندند، معدن مس از میان رفت و دیگر چیزی از آن باقی نماند.

گفته اند یکی از زنان امام حسین علیه السلام هنگام گذشتن از آن جا می بیند کارگران سرگرم کارند وی از آنان، آب و نان می خواهد، ولی کارگران از دادن آب و نان به این بانوی باردار خودداری می کنند. از این رو، فرزند وی در همان جا سقط می شود. در سمت قبله کوه، زیارت گاه مشهد السقط قرار دارد که محسن فرزند امام حسین علیه السلام در همین جا دفن شده است. برخی دیگر گفته اند: امام حسین علیه السلام کودکی داشته که در این مکان از دنیا رفته است».(2)

فصل ششم: رویش جوانه های مقاومت

2 _ بیداری جوانان

2 _ بیداری جوانان

گماشتگان ابن زیاد برای رساندن اسیران نزد یزید، پس از ناامیدی از مردم کفر طالب به سوی سیبور حرکت کردند. امام سجاد علیه السلام هنگام ورود به سیبور، شعری گفته است بدین مضمون که «خاندان پیامبر را بر شتران بی جهاز سوار کردند. خاندان مروان بر شتران سوارند که زین مرفّهی دارند».

ابومخنف می گوید: «در آن منطقه، پیرمردی بود که عثمان بن عفان را دیده بود. وی اهل سیبور را گرد آورده و گفت: هرگز فتنه راه نیندازید. این درخواست در پی اقدام جوانان آن مرز و بوم صورت گرفت که می گفتند: این سر حسین علیه السلام است که یزیدیان، او را شهید کرده اند. به خدا سوگند! اجازه نمی دهیم سر امام را از شهر ما بگذرانند. پیرمردان گفتند: همشهریان! خداوند آشوب را دوست ندارد. این سر از مناطق دیگر عبور کرده است و آنان مانع گذر این کاروان نشده اند. از این رو، شما نیز با این کاروان و حاملان سرهای بریده رودررو نشوید و بگذارید که آنان بی درد سر از شهر ما بگذرند.

جوانان به سخنان موسپیدان خویش گوش فرا ندادند و گفتند: به خدا سوگند! هرگز این کار را نخواهیم کرد. به همین دلیل، پل ارتباطی آن شهر را ویران کردند و در برابر سپاه ابن زیاد شوریدند. خولی به آنان گفت: هر چه ببینید از ناحیه خود شما است. آنان به خولی و همراهانش هجوم بُردند و درگیری شدیدی میان آنان درگرفت. از افراد خولی، ششصد نفر و از جوانان «سیبور» پنجاه نفر کشته شدند».(1)

4 _ گذرگاهی درد سر ساز

4 _ گذرگاهی درد سر ساز

آنان به سوی منطقه حماة(2) حرکت کردند. مقتل نویسان می گویند به دلیل مخالفت مردم، کاروان در این منطقه فرود نیامد و رهسپار حمص(3) گردید. بی تردید، کاروان شب را در حمص فرود آمده است. این دهمین منزل گاه کاروان اسیران به شمار می رود. از شیزر تا حماة یک روز راه بیش تر نیست، ولی سپاه از بی راهه به سوی حمص رفت که از حماة تا حمص نیز یک روز راه است. آنان با گذر از راه های میان بُر زودتر به حمص رسیدند. حوادثی که در حماة و حمص رخ می دهد و رویارویی مردم با حکومت، نشان دهنده نفوذ اندیشه امام حسین علیه السلام در میان جامعه آن روز است.

6 _ گمراهی پس از هدایت

6 _ گمراهی پس از هدایت

«هنگامی که کاروان به سه مایلی حمص رسید، فرمانده سپاه به حاکم آن دیار نامه فرستاد که ما حاملان سر حسین بن علی علیه السلام، هستیم. فرماندار حمص که خالد بن الشیط بود، پس از خواندن نامه، به افراد خود دستور داد پرچم ها را برافرازند و شهر را تزیین کنند. خالد از همه مردم درخواست کرد که همراه او به پیشواز کاروان بروند. همین که کاروان به دروازه حمص رسید، گروهی از مردم با سنگ و چوب به سوی آنان حمله کردند که در اثر این درگیری، 26 سواره نظام دشمن کشته شد. پس از این زد و خورد، درهای دیگر شهر را نیز بستند و افراد ابن زیاد را بیرون راندند. به همین دلیل، آنان ناچار شدند به نزدیکی نیسه قیسی بروند که خانه حاکم شهر نیز آن جا بود. مردم حمص با همدیگر پیمان بستند که خولی را بکشند و سر امام حسین علیه السلام را از او بگیرند تا این کار مایه سربلندی همیشگی آنان شود. البته جاسوسان، این مطلب را به گوش گماشتگان ابن زیاد رساندند».(1)

فصل هفتم: از دیر به آسمان

2 _ غریبه میان دشمن

2 _ غریبه میان دشمن

یعقوب عسقلانی، امیر عسقلان که در جنگ کربلا نیز شرکت داشت و رو در روی امام حسین علیه السلام جنگیده بود، دستور داد مردم برای ورود کاروان اسیران جشن بگیرند و شهر را بیارایند. زریز خُزاعی که در آن شهر، بازرگان جوان و ناشناخته ای بود، می گوید: «در بازار عسقلان بودم و دیدم مردم شادمانی می کنند و به همدیگر شادباش می گویند. پرسیدم: چه خبر است؟ گفتند: مخالفان یزید که در عراق به پا خاسته بودند، همگی کشته شدند. اکنون کودکان و خاندان آن ها را که اسیر کرده اند، به شهر می آورند. باز پرسیدم: پیشوای این مخالفان چه کسی بود؟ گفتند: حسین بن علی علیه السلام، فرزند فاطمه علیهاالسلام، دختر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ! وقتی این سخن را شنیدم، بسیار ناراحت شدم و به سوی شتران اسیران رفتم. ناگاه چشمم به امام سجاد علیه السلام افتاد و گریه ام گرفت. حضرت فرمود: ای جوان! تو کیستی؟ گفتم: من مرد غریبی هستم. امام گفت: همه می خندند، شما چرا می گریی؟ زُریر گفت: من شما را می شناسم. کاش به این شهر نیامده و این منظره را ندیده بودم. امام سجاد علیه السلام گفت: ای جوان! در تو غیرت، جوان مردی و مهر آشنایی می نگرم. خداوند به تو پاداش نیک دهد. برو نزد حامل سر امام حسین علیه السلام و به وی بگو جلوتر حرکت کند تا مردم به آن بنگرند و بانوان در دید تماشاچیان نباشند».

زُرَیر 50 دینار به حامل سر امام داد و او را پیش تر فرستاد. بدین ترتیب، مردم از اطراف شترها پراکنده شدند.

3 _ به جرم دوستی با اهل بیت

3 _ به جرم دوستی با اهل بیت

زریر دوباره خدمت امام آمد و گفت: ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ! اگر دستور دیگری دهی، آماده ام انجام دهم.

امام به او فرمود: اگر جامه ای داری، برای این بانوان بیاور. وی با شتاب به شهر رفت و چادرهای بسیاری برای اهل بیت آورد و آنان را به امام علیه السلام تقدیم کرد تا بانوان از آن ها استفاده کنند. گروهی از هواداران ابن زیاد که چنین دیدند، با چوب و لگد به جان زُریر افتادند و به گونه ای او را زدند که بیهوش شد. افراد دشمن که گمان کردند او کشته شده است، او را رها کردند. وی نیمه های شب به هوش آمد و کشان کشان خود را به مسجد سلیمان نبیرساند. دید مردم با سرهای برهنه، جامه های دریده و چشمان پر اشک و جگر سوزان، به عزاداری و سوگواری امام حسین علیه السلام نشسته اند.

زُریر به آنان گفت: چگونه است که اهل قریه شما می گریند، ولی اهالی شهر همگی شادمانی می کنند؟ گفتند: ای مرد! لشکریان ابن زیاد، اسیران اهل بیت را دسته دسته از این جا گذراندند. اگر شما هم نسبت به این خاندان، ایمان داری و عشق می ورزی، با ما در این سوگواری شرکت کن. زُریر گفت: خدا نکند من از بدبختان و دشمنان حسین علیه السلام باشم. می بینید که در اثر محبت به حسین علیه السلام و خاندانش، به این روز گرفتار شدم، ولی خداوند مرا زنده نگهداشت».(1)

بخش پنجم: نگین وحی ارزیابی رخدادهای شام

فصل اول: ورود ستارگان در بند، به شام

2 _ سنگ دلی شمر

2 _ سنگ دلی شمر

راوی می گوید: «افراد ابن زیاد، سر امام حسین علیه السلام را با زنان، مردان و کودکان اسیر به سوی شام بُردند. هنگامی که نزدیک شهر دمشق رسیدند، امّ کلثوم نزد شمر آمد و گفت: من از تو درخواستی دارم. شمر گفت: بگو چه می خواهی؟! ام کلثوم گفت: اکنون که می خواهید ما را وارد این شهر (شام) کنید، از دروازه ای وارد کنید که تماشاچیان آن دروازه کم تر باشند. دیگر این که به افراد سپاه دستور دهید سرهای بریده شهیدان را از میان محمل ها دور سازند و ما را با فاصله ای دورتر از آن ها ببرند؛ چون از بس این مردم به ما نگاه کردند، به تنگ آمده ایم.

شمر در واکنش به این درخواست و برای آزار دادن اسیران، دستور داد سرهای شهیدان را بر فراز نیزه بلند کنند و آن ها را میان محمل ها و روبه روی اسیران بالا ببرند. افزون بر آن، اهل بیت را از دروازه ای پر جمعیت و از لابه لای انبوه تماشاچیان وارد شهر دمشق کرد و خاندان حسین علیه السلام را از پیش چشمان مردم آن شهر گذراند. سپاهیان یزید پس از گذراندن اسیران از دروازه ورودی شام، آنان را در دروازه مسجد جامع شهر و روی پله ها نگاه داشتند».(1)

4 _ شادمانی شامیان

4 _ شادمانی شامیان

سهل بن سعدان عدی می گوید: «در سفری که به سوی بیت المقدس می رفتم، به شام رسیدم. شهری را دیدم که رودخانه های جاری و درختان پر میوه دارد. بر در و دیوار آن نیز پرده های دیبا آویخته شده بود. مردم شادمان بودند و به هم تبریک می گفتند و زنان در کنار مردان، تنبک و طبل می زدند. با خود گفتم: مردم شام عیدی ندارند که من نشناسم و از آن بی خبر باشم. گروهی را دیدم که باهم سخن می گویند. نزدیک آنان رفتم و گفتم: ای قوم! شما در شام، عید و مراسمی دارید که من از آن بی خبرم؟ آنان گفتند: ای پیرمرد! گویا تو بیابان گردی! گفتم: من سهل بن الساعدی هستم که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم را دیده ام. گفتند: ای سهل! از آسمان در شگفتیم که خون نمی بارد و از زمین در حیرتیم که ساکنان خود را فرو نمی برد. گفتم: مگر چه حادثه ای رخ داده است؟ گفتند: این سر حسین علیه السلام، فرزند محمد صلی الله علیه و آله وسلم است که از عراق به ارمغان آورده اند. گفتم: ای وای! سر حسین علیه السلام را می آورند و شادمانی می کنید؟ سپس گفتم: آنان را از کدام دروازه وارد شهر می کنند؟ که آنان به دروازه ساعت اشاره کردند».

فصل دوم: عطر گل در کاخ شام

2 _ کار بی پاداش

2 _ کار بی پاداش

سهل بن سعد می گوید: «هنگامی که اسیران اهل بیت را نزد یزید بردند، من نیز با آنان وارد شدم. سر مقدس حسین بن علی علیه السلام را میان تشتی نهاده بودند و به مجلس یزید می بردند. یزید بر تخت خود نشسته بود و تاجی بر سر داشت که آن را با یاقوت آراسته بود. گروه زیادی از پیرمردان قریش، در مجلس نشسته بودند. حامل سر امام هنگام ورود به مجلس یزید، این ابیات را می خواند: رکاب اسبم را از طلا و نقره پر کنید؛ زیرا من پیشوایی باشکوه را کشتم. من بهترین فرزندِ زن و مردی را کشتم که در نسب، بهترین انسان ها بودند.

یزید از وی پرسید: اگر می دانستی که او بهترین مردم است، چرا او را کشتی؟! آن مرد گفت: به امید جایزه گرفتن از تو، او را کشتیم. در این هنگام یزید دستور داد گردنش را زدند».(2)

4 _ انکار کردار

4 _ انکار کردار

«در این هنگام، محضر بن ثعلبه که مأمور کوچ دادن اهل بیت (از کوفه تا شام) بود، وارد مجلس یزید شد و با صدای بلند گفت: این محضر بن ثعلبه است که فاجران پستی را نزد امیرالمؤمنین (یزید بن معاویة) آورده است. امام سجاد علیه السلام در پاسخ وی گفت: آن چه مادری به نام محضر زاییده، از همگان پست تر است. خداوند، ابن مرجانه را لعنت کند».(2)

سیاست بازانی که به فراخور شرایط روز زندگی می کنند، به آسانی گفته های پیشین خود را از یاد می برند و می کوشند عملکرد تاریک شان را به گردن دیگران اندازند. این طبیعت سیاست های غیر انسانی و نامقدس است، ولی حافظه تاریخ هرگز تناقض گویی های حاکمان مستبد را از یاد نمی برد. برای نمونه، یزید در مجلس شام، از رویدادهای خونبار کربلا اظهار پشیمانی می کند و تمام فجایع را نتیجه عملکرد پسر مرجانه می داند، در حالی که وی چند دقیقه پیش، کشتن و اسارت خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را تقاص کشتن اجداد خودش در جنگ های رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم می دانست. وانگهی وی در همین مجلس، اشعاری خواند که نشانه عقده گشایی دیرینه او در برابر خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بود و بس.

فصل سوم: چوب زدن بر لبان آفتاب

1 _ عقده گشایی دیرینه

1 _ عقده گشایی دیرینه

کردار ناهنجار، ناشایست و دور از عاطفه یزید به گونه ای بود که برخی انسان های بیدار را در برابر وی برانگیخت. ظهور این گونه حرکت های فردی هرچند با ترس و لرز همراه بود، ولی روزنه امیدی را فرا روی دشمنان بالقوه بنی امیّه گشود.

ابوبرزه اسلمی(1)، یکی از این افراد است که در مجلس یزید شاهد این بی ادبی بود. «وی رو به یزید کرد و گفت: وای بر تو ای یزید! بی تردید، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم را دیدم که لب های خود را بر لبان حسین علیه السلام و حسن علیه السلام می گذاشت و آن ها را می بوسید و تو اینک بر دندان های پسر فاطمه علیهاالسلام چوب می زنی!؟ پیامبر به حسین و حسن علیه السلام می فرمود: شما سرور جوانان بهشتید! خداوند، کشنده شما را نابود کند و او را به نفرین خویش گرفتار سازد. دوزخ را برای کشندگان شما آماده سازد که چه بد جایگاهی است. یزید از سخنان ابوبرزه اسلمی خشمناک شد و دستور داد او را از مجلس بیرون ببرند».(2)

3 _ فرصت طلبان کوته بین

3 _ فرصت طلبان کوته بین

با تبلیغات یزید بن معاویه بر ضد خاندان اهل بیت، افراد کوته بین، فرصت طلب و نادان در صدد بهره برداری از فضای موجود برآمدند. یکی از شاعران بر پایه کینه ورزی نسبت به اهل بیت و نادانی و سودپرستی شخصی، مسأله به کنیزی گرفتن یکی از دختران امام حسین علیه السلام را مطرح کرد.

فاطمه دختر امام حسین علیه السلام می فرماید: «هنگامی که پیش روی یزید نشسته بودیم، مردی از اهل شام از

4 _ تقدیر خداوندی

4 _ تقدیر خداوندی

یزید برای بهره برداری سیاسی و کوبیدن شخصیت اهل بیت، رو به امام سجاد علیه السلام کرد و گفت: «ای علی! پدرت رابطه خویشاوندی را برید و جایگاه و منزلت مرا نادیده گرفت. در حکومت داری با من درگیر شد و دیدی که خداوند چگونه با وی رفتار کرد؟! (بنابراین) کار خدا را نسبت به خود چگونه دیدی ای پسر حسین علیه السلام ؟ امام سجاد علیه السلام گفت: داوری و فرمان خدای عز و جل را آن گونه

5 _ امانت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم

5 _ امانت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم

امام سجاد علیه السلام بار دیگر مهار سخن را به دست گرفت و کارنامه دشمن را زشت، سیاه و پر معصیت خواند. امام علیه السلام با آشکار کردن زشتی چهره پلید دشمن، حقانیت و برتری الهی پیشینیان خود را بازگو کرد.

«پس از آن، علی بن الحسین علیه السلام (رو به یزید کرد و) گفت: ای پسر معاویه، هند و صخر! نبوت و پیشوایی همیشه در اختیار نیاکان و پدران من بوده است پیش از آن که تو زاده شوی. به راستی که در جنگ بدر، احد و احزاب، پرچم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در دست جدّم، علی مرتضی بود و پرچم کافران در دست پدر و جد تو قرار داشت. آن گاه این اشعار را خواند: اگر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم به شما بگوید که با ما چه کردید، در پاسخ چه خواهید گفت؟ در حالی که آخرین امت ها بودید، چه کردید؟ پس از رحلت من با خاندان و اهل بیتم چگونه رفتار کردید؟ برخی را اسیر

6 _ امیر در بند اسیران

6 _ امیر در بند اسیران

هر چه زمان می گذشت، حوادث به سود خاندان حسین علیه السلام پیش می رفت و علی بن الحسین علیه السلام در گفت وگوهایی که با یزید داشت، او را بیش تر زمین گیر می کرد. یزید که در آغاز می پنداشت از اسیران در بند، کاری ساخته نیست، به زودی به اشتباه خود پی برد. از این رو، گناه را به گردن پسر مرجانه می انداخت. البته وی هرگز نمی توانست کینه و نفرت خود را نسبت به خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم پنهان کند.(2)

فصل چهارم: شخصیت یزید

3 _ عوامل سیاسی

3 _ عوامل سیاسی

یزید تنها به بقا و تحکیم حکومت خود می اندیشید. به همین دلیل، به ظاهرسازی هایی مانند تمجید از اسلام، پشیمانی از کردار ناشایست و مسؤول دانستن دیگران، روی آورد. البته از آن جا که جاه پرستی و مقام دوستی بر اندیشه وی حاکم بود، هرگز حاضر نبود حکومت و ریاستش به دست کس دیگری بیافتد.

6 _ بی تابی پاره آیینه

6 _ بی تابی پاره آیینه

اهل بیت امام حسین علیه السلام در برابر این کار غیرانسانی یزید، واکنش جدی نشان دادند. مهم ترین واکنش، خطبه معروف، رسا و بلند زینب علیهاالسلام بود. اینک ما سخن سکینه، دختر امام حسین علیه السلام را می آوریم. سپس خطبه بی نظیر زینب علیهاالسلام را به صورت کامل یادآور می شویم.

«سکینه فرمود: به خدا سوگند! سنگ دل تر از یزید ندیدم و هیچ بی دین و مشرکی را بدتر و جفاکارتر از وی ندیدم. هنگامی که سر پدرم را نزد وی نهادند، خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم اشک می ریختند، ولی هیچ تأثیری در او پدید نیامد. برعکس، وی با چوب خیزران بر لب و دندان حسین علیه السلام می زد و شعر می خواند».(2)

«هنگامی که فاطمه و سکینه، دختران امام حسین علیه السلام دیدند یزید با چوب بر لب و دندان امام حسین علیه السلام می زند، صدا به گریه بلند کردند. از گریه آنان، زنان یزید و دختران معاویه نیز گریستند. آن گاه این دو خواهر سوخته دل در اثر شدّت اندوه و درد، به عقیله بنی هاشم، زینب علیهاالسلام پناه آوردند و گفتند: عمه جان! یزید با چوب به دندان های پدر می کوبد. زینب علیهاالسلام از جا برخاست و گریبانش را پاره کرد. آن گاه به زبان حال چنین گفت: آیا به صورتی چوب می زنی که جز برای پیروی از خداوند، نزد هیچ کس، سر به زمین فرود نیاورده است. ای یزید! دستت

فصل پنجم: پیام سبز

3 _ برخورد دوگانه

3 _ برخورد دوگانه

پرده برداری دختر علی علیه السلام از دوگانگی برخورد یزید با زنان اهل بیت و زنان حرم خود، سیاست او را به عنوان حاکم اسلامی زیر سؤال برد؛ زیرا یزید با این کار، رو در روی آموزه های اسلامی ایستاده بود.

زینب علیهاالسلام فرمود: آیا این کار از عدالت اسلامی است که زنان و کنیزان خود را پشت پرده جای دهی، ولی دختران رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم را میان نامحرمان با صورت های باز و در اسارت نگاه داری؟! تو زنان و کنیزانت را در پوشش نگاه می داری، ولی خاندان رسول گرامی را با دشمنانشان در شهرها و آبادی ها می گردانی تا باده نشینان، نزدیکان، بیگانگان، پست صفتان و شرافت مندان آنان را تماشا کنند، در حالی که مردی از خودشان همراه آنان نیست و سرپرست و پشتیبانی ندارند».(1)

6 _ خبر دادن از فروپاشی حکومت یزید

6 _ خبر دادن از فروپاشی حکومت یزید

دختر فاطمه علیهاالسلام، کشتن حسین علیه السلام را تنها عامل فروپاشی حکومت یزید می داند. آن گاه از فرجام تغییرناپذیر و تأسف بار وی خبر می دهد. یادآوری روز قیامت و پیوند زدن میان سخنان خود و آیات قرآن از آموزه های این بخش از خطبه است: «به خدا سوگند! با این کار زشت، پوست خود را شکافتی و گوشت خود را بریدی! به همین زودی، پیش رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم کشانده می شوی، در حالی که کوله باری از خون فرزندان او و هتک حرمت خاندانش و پاره های تن او را به گردن آویخته ای. خداوند در آن روز، پراکنده ها را جمع می کند، حقیقت واحدی را نمایان می سازد و حق هر صاحب حقی را به خودش می رساند: «هرگز گمان مبرید آنان که در راه خدا کشته شدند، مردگانند، بلکه آنان زنده اند و نزد پروردگارشان روزی می خورند (آل عمران: 166)».

9 _ مردان خدا؛ کشته حزب شیطان

9 _ مردان خدا؛ کشته حزب شیطان

یادآوری رویارویی همیشگی دو جریان حق و باطل در طول تاریخ، از بینش ناب، خردمندانه و زیبای زینب علیهاالسلام حکایت می کند: «آن چه شگفت انگیز است این که مردان خدا به دست حزب شیطان کشته می شوند! دستان شما با خون خاندان ما آغشته و دهانتان از گوشت خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم پر است. به راستی، جای شرم نیست که بدن های پاک دوستان، روی زمین بماند و گرگ های بیابان آنان را بدرند، ولی تو مست قدرت بر اریکه حاکمیت، تکیه بزنی و بر خویش ببالی!؟»

12 _ رو به پراکندگی

12 _ رو به پراکندگی

زینب علیهاالسلام پس از اشاره به ناتوانی ذاتی یزید به عنوان نماد حاکمیت بنی امیه می افزاید: «آیا نمی دانی که رأی و خرد تو بسیار ناتوان است و دوران عیاشی ات به سر آمده است. تو از میان رفتنی هستی و جمع تو رو به پراکندگی است. روزی فرا می رسد که منادی (الهی) ندای می دهد: نفرین بر ستم کاران و بیدادگران باد».

فصل ششم: درخشش نگین وحی

2 _ فضاسازی برای پیام رسانی

2 _ فضاسازی برای پیام رسانی

امام سجاد علیه السلام با زمان و مکان شناسی ویژه خود، مهار اندیشه ها و فضای تبلیغی را به دست گرفت و گفت: «وای بر تو ای خطیب! پسند و رضایت بندگان را بر رضایت آفریدگار ترجیح می دهی؟ اگر خوب بنگری، جایگاهت در آتش است. آن گاه علی بن الحسین علیه السلام فرمود: ای یزید! اجازه می دهی بر فراز این چوب ها بالا روم و سخنی بگویم که در آن، رضایت خداوند و اهل مجلس باشد؟»

راوی می گوید: «یزید از این کار خودداری کرد و اجازه نداد. مردم گفتند: ای امیرالمؤمنین! به وی اجازه دهید بالای منبر رود تا از او سخنی بشنویم. یزید گفت: اگر او بالای منبر رود، جز با رسوایی من و خاندان ابی سفیان پایین نمی آید. معاویة بن یزید به پدرش گفت: سخنرانی این مرد چه تأثیری دارد؟ بگذارید هر چه می خواهد بگوید. یزید گفت: شما ظرفیت ها و توانایی این خاندان را نمی شناسید. بی تردید، آنان از قومی هستند که خداوند، دانش، گویایی و رسایی را در وجودشان به ودیعه نهاده است. می ترسم از سخنرانی او، آشوبی برپا شود که دامنه آن، ما را نیز بگیرد. اطرافیان یزید گفتند: این نوجوان چه می تواند بکند؟ یزید گفت: او از خاندانی است که در کودکی، با دانش، گام برداشته اند. سرانجام یزید موافقت کرد که علی بن الحسین علیه السلام بالای منبر رود و خطبه بخواند».(1)

4 _ ویژگی های ممتاز

4 _ ویژگی های ممتاز

«ای مردم! خداوند شش چیز به ما داده (که دیگران از آن بهره ندارند) و با هفت چیز دیگر، ما را بر همگان برتری است. خداوند دانش، بردباری، جوان مردی، زبان آوری، دلیری و دوستی در دل مؤمنان را به ما داده است. برتری ما نسبت به شما این است که پیامبر برگزیده و راست گوترین فرد؛ یعنی امیرالمؤمنین علی علیه السلام از ما است. (جعفر) طیار از ماست. (حمزه) شیر خدا و پیامبر از خاندان ما است. دو فرزند دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم (حسن و حسین) نیز از ما هستند».

6 _ هواداران دین

6 _ هواداران دین

آن گاه امام سجاد علیه السلام، ویژگی های جدش علی علیه السلام را بازگو می کند؛ ویژگی هایی که جز پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم، کس دیگری از آن بهره ندارد: «من فرزند آنم که پیشاپیش رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم با دو شمشیر و دو نیزه می رزمید. دو بار هجرت کرد و دو بار پیمان بست. در بدر و حُنین جنگید و به اندازه یک چشم بر هم زدن، به خداوند کفر نورزید. من فرزند نیکوکارترین مؤمنان و میراث دار پیامبران، از بین برنده مشرکان، امیر مسلمانان، چراغ مجاهدان، زینت پرستش کنندگان، افتخار گریه کنندگان، بردبار بردباران و برترین نماز گزاران از خاندان یاسینم که فرستاده خداوند دو جهان است. من فرزند کسی هستم که جبرئیل، او را تأیید کرد و میکاییل، وی را یاری داد».

9 _ نسب برتر

9 _ نسب برتر

آن گاه امام سجاد علیه السلام با یادآوری حادثه خونین کربلا، به معرفی شخصیت بی نظیر مادر و پدر و نیاکان خویش می پردازد. وی با ترسیم شهادت مظلومانه امام حسین علیه السلام، تأثیر شگرف و اساسی آن را در جهان مادی و فرامادی بررسی می کند. نکته ظریفِ در این سخنان آن است که جنیان، پرندگان و آهوان در بیابان به عزای حسین علیه السلام سرگرمند، ولی امت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به شادمانی و انتقام جویی می پردازند: «من فرزند فاطمه زهرا؛ برترین بانوی جهانم. من فرزند حسین علیه السلام، کشته کربلایم. من فرزند محمد صلی الله علیه و آله وسلم، برگزیده خدایم. من فرزند خدیجه کبرا و فرزند سدرة المنتهی هستم. من فرزند درخت طوبایم. من فرزند آغشته به خونم. من فرزند کسی هستم که جنیان در عزای وی گریستند و پرندگان هوا برای او نوحه سرایی کردند».

12 _ هنرنمایی در اظهار حق

12 _ هنرنمایی در اظهار حق

یزید برای سرپوش گذاشتن بر این شکست سنگین، به نماز ایستاد، ولی امام سجاد علیه السلام با تدبیر دیگری، ظاهرسازی او را خنثی کرد و فرمود: «ای یزید! این جنایت را مرتکب شدی و باز هم می گویی: محمد صلی الله علیه و آله وسلم، فرستاده خداوند است و رو به قبله می ایستی؟! وای بر تو! بدان که در روز واپسین، جد و پدر من، دشمن تو هستند».

با آگاهی بخشی امام سجاد علیه السلام، آشوب در جمعیت افتاد. برخی به پاخاستند و با یزید نماز گزاردند و گروهی دیگر پراکنده شدند و پشت سر یزید نماز نخواندند.(1)

فصل هفتم: هدایت گری در کاخ گمراهی

2 _ خواب راستین

2 _ خواب راستین

هند، همسر یزید که دختر عمرو بن سُهیل بود، می گوید: «شبی در خواب دیدم درهای آسمان گشوده شد و فرشتگان گروه گروه به زمین فرود آمدند و کنار سر مقدس امام حسین علیه السلام، حلقه زدند. آنان می گفتند: سلام بر تو ای ابی عبداللّه و سلام بر تو ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم .

در این هنگام، تکه ابری را دیدم که از آسمان فرود آمد و مردان زیادی بر آن سوار بودند. در میان آنان، مردی را دیدم با چهره نورانی که نظیر ماه می درخشید. وی خود را روی سر مقدس امام حسین علیه السلام انداخت و لب و دندان او را بوسه باران کرد. آن گاه گفت: ای فرزندم! تو را کشتند، حق تو را نشناختند و از خوردن آب باز داشتند. ای فرزندم! من جد تو، رسول خدایم و این، پدرت علی مرتضی علیه السلام است و این برادرت، حسن. این نیز عمویت، جعفر بن عقیل و این دیگری حمزه (سیدالشهدا) و آن یکی، عباس است. سپس نام یکایک اهل بیت را بُرد.

وحشت زده از خواب پریدم و متوجه سر مقدس حسین بن علی علیه السلام شدم. دیدم اطراف آن را هاله ای از نور فرا گرفته است. در همان حال به سراغ یزید رفتم. دیدم وی به اتاق تاریکی پناه برده و رو به دیوار می گوید: «مرا با حسین چه کار!» هنگامی که در چهره او نگریستم، آثار اندوه و ناراحتی را در آن دیدم. چون خواب خود را برای وی تعریف کردم، او سر به زیر انداخته بود و به حرف های من گوش می داد».(2)

فصل هشتم: اقتدار خورشیدیان

3 _ مروارید دل شکسته

3 _ مروارید دل شکسته

هنگامی که پسران و دختران خردسال از مادران خود می پرسیدند پدران ما کجا رفته اند، بانوان خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم می گفتند: پدر تو به سفر رفته است و در آینده باز می گردد.

گفته اند: «چون اسیران را به شام آوردند، دختر چهار ساله ای از امام حسین علیه السلام میان آنان بود. برخی نام او را فاطمه صغرا علیهاالسلام و برخی دیگر، رقیه گفته اند. شبی آن کودک از خواب بیدار شد و گفت: پدرم حسین علیه السلام کجا است؟ همین ساعت او را در خواب دیدم که بسیار نگران به نظر می رسید. بانوان و کودکان همگی گریستند و صدای آنان بلند شد. یزید که در کاخ خود خفته بود، در اثر ناله این کودک

4 _ پیام رسانی همیشگی

4 _ پیام رسانی همیشگی

امام سجاد علیه السلام در مدت حضور کاروان در شام، از هر فرصتی برای تبلیغ فرهنگ اهل بیت بهره می برد و مظلومیت خاندان حسین بن علی علیه السلام و ستم کاری و سخت گیری های دشمن را بیان می کرد.

«روزی امام سجاد علیه السلام در بازار شام می گذشت که منهال بن عمرو را دید. وی رو به علی بن الحسین علیه السلام کرد و گفت: ای فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم ! شب را چگونه سپری می کنی؟ خداوند شما را تأیید کند. امام سجاد علیه السلام گفت: در این شهر مرد بزرگی مانند شما ندیدم. نمی دانید چگونه روزگار می گذرانیم و روز را به شب می رسانیم؟ پس بدان که خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در میان طایفه مان، همانند بنی اسراییل در میان آل فرعون، زندگی را سپری می کنند. آنان فرزندانشان را کشتند و زنان را در زندان افکندند. ای منهال! عرب بر عجم می بالد که: محمد صلی الله علیه و آله وسلم، برگزیده خداوند از ما است. طایفه قریش نیز بر دیگر قبیله ها فخر می کنند که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم قریشی است! اینک ما فرزندان اوییم که حق ما را به ناحق از ما گرفتند و خون ما را ریختند و از دیارمان آواره کردند. ما از خداییم و به سوی او باز می گردیم. شگفتا! مصیبتی بود که بر ما گذشت. (منهال می گوید:) در این گفت وگو بودیم که بانویی از پشت سر او آمد و گفت: ای

5 _ سرشت دلیری

5 _ سرشت دلیری

«یزید پس از عزاداری خاندان حسین علیه السلام همواره علی بن الحسین علیه السلام را به سفره صبح و شام فرا می خواند. روزی همراه علی بن الحسین علیه السلام، عمربن حسن بن علی علیه السلام را که پسری دوازده ساله بود، فرا خواند. سپس با اشاره به فرزندش، خالد گفت: آیا با این جوان می جنگی؟ عمر بن حسن گفت: نه، ولی یک شمشیر به من بده و یک شمشیر هم به فرزندت. آن گاه با وی می جنگم. یزید، عمر را در بغل گرفت، بوسید و گفت: سرشت این خاندان را خوب می شناسم.(2)

فصل نهم: پایان ترک تازی شامیان

1 _ کشتن تکبیر الهی

1 _ کشتن تکبیر الهی

«روایت شده است یکی از فضلای تابعین هنگامی که سر امام حسین علیه السلام را در شام دید، تا یک ماه از دید همگان پنهان شد. چون پس از یک ماه غیبت، او را دیدند و سبب پنهان شدنش را پرسیدند، گفت: مگر نمی بینید چه مصیبتی بر ما فرود آمده است؟ سپس این اشعار را خواند: ای فرزند محمد صلی الله علیه و آله وسلم ! سر خون آلود تو را در شام آوردند، گویا دانسته، فرزند محمد، رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم را کشتند. ای پسر پیغمبر! تو را با لب تشنه کشتند و در کشتنت، تأویل و تنزیل قرآن را مراعات نکردند. برای کشته شدن تو تکبیر گفتند، در صورتی که تکبیر و تهلیل را با تو یک جا کشتند».(3)

ابن لهیعه از ابوالاسود محمد بن عبدالرحمن روایت می کند: «رأس جالوت مرا دید و گفت: به خدا سوگند! میان من و داود، هفتاد نسل فاصله است. یهودیان مرا که می نگرند، گرامی می دارند، ولی شما با

2 _ واکنش به رفتارهای ناپسند

2 _ واکنش به رفتارهای ناپسند

«روزی یزید به علی بن الحسین علیه السلام گفت: من از پدرت، حسین علیه السلام در شگفتم که چرا نام فرزندان خود را علی نهاده است؟ امام سجاد علیه السلام فرمود: پدرم، علی علیه السلام را خیلی دوست داشت. از این رو، فرزندانش را به نام وی می نامید».(3)

همان گونه که پیش تر گذشت، زینب علیهاالسلام، یزید را پست و کوچک می شمرد و به وی احترام نمی گذاشت و ترسی نیز از او به دل راه نمی داد.

روزی یزید به زینب علیهاالسلام گفت: «سخن بگو! حضرت زینب علیهاالسلام به امام سجاد علیه السلام اشاره کرد و فرمود: ایشان سخن گوی ما است. آن گاه امام سجاد علیه السلام این اشعار را خواند: از ما نباید توقع داشت که در برابر اهانت شما، از جانب ما تکریم گردید. ما به شما آزار نرساندیم، ولی شما به ما آزار رساندید. خدا گواه است که هرگز شما را دوست نداریم و شما را سرزنش نمی کنیم که ما را دوست ندارید. یزید گفت: ای جوان! راست گفتی، ولی پدرت و جد تو خواستند امیر باشند. سپاس خدای را که آنان را کشت و

3 _ درخواست میراث مادر

3 _ درخواست میراث مادر

یزید که از میزان نفوذ و تأثیر گذاری اهل بیت در میان امت اسلامی آگاه بود، ماندن آنان را در شام به صلاح حکومت امویان نمی دانست. از سوی دیگر، خاندان امام حسین علیه السلام نیز به ماندن در شام تمایل نداشتند.

«بنابراین، یزید تصمیم گرفت اهل بیت را به مدینه بفرستد. امام سجاد علیه السلام از یزید سه چیز درخواست کرد. یزید گفت: آن سه خواسته ای که انجام آن را وعده داده ام، برایم بازگو تا برآورده سازم. حضرت سجاد علیه السلام فرمود: اول آن که، یک بار دیگر می خواهم صورت پدرم را بنگرم و زیارت کنم. دوم، دستور ده هر چه از ما به غارت برده اند، به ما باز گردانند. سوم این که، اگر می خواهی مرا بکشی، کسی را برای باز گرداندن این بانوان بگمار تا آنان را به حرم جدشان، مدینه برساند.

یزید گفت: خواسته اول تو هرگز برآورده نخواهد شد و صورت پدرت را هرگز نخواهی دید. خواسته دومت را چندین برابر جبران می کنم و عوض آن ها را به قیمتی بالاتر پرداخت خواهیم کرد. امام گفت: من مال تو را نمی خواهم. همه از آن خودت باشد. من چیزی را می طلبم که در آن، دوک پشم ریسی، مقنعه، گردن بند و پیراهن فاطمه زهرا علیهاالسلام، دختر محمد صلی الله علیه و آله وسلم بود. یزید دستور داد اموال آنان را برگردانند و خود او دویست دینار بر آن افزود و به امام سجاد علیه السلام داد. امام سجاد علیه السلام، دینارها را میان فقیران و بینوایان تقسیم کرد. یزید درباره خواسته سوم گفت: کسی جز تو همراه زنان نخواهد ماند. از کشتن تو در گذشتم».(2)

5 _ تناقض در گفتار و کردار

5 _ تناقض در گفتار و کردار

«چون یزید تصمیم گرفت اهل بیت را به مدینه بازگرداند، به نعمان بن بشیر دستور داد وسایل بازگشت آبرومندانه آنان را آماده کند و مردان امانت دار را به همراه اسبان سواری تدارک ببیند. یزید هنگام خداحافظی از امام سجاد علیه السلام گفت: خدا پسر مرجانه را نفرین کند. به خدا سوگند! اگر من در برابر حسین علیه السلام بودم، هر چه می خواست انجام می دادم و هر چه داشتم، به وی می بخشیدم. هرگونه بدی را از وی می زدودم و با همه توان از او پاسداری می کردم حتی اگر به نابودی برخی فرزندانم می انجامید. با این حال، قضای خداوند آن گونه بود که دیدی! از این پس هر نیازی داشتی، برایم نامه ای بنویس. سپس لباس هایی را بر ایشان تدارک دید و به گروه همراه کاروان درباره رعایت حال اهل بیت بسیار سفارش کرد».(2)

در این هنگام، یزید به صورت تلویحی به امام گوشزد می کند که هرگز اندیشه رویارویی با حکومت امویان را در سر نپروراند. وی به امام سجاد علیه السلام می گوید: «تو میان مردم می روی که ناگزیر کارهایی دارند، ولی هرگز در فعالیت هایشان با آنان شریک مشو. امام از وی رو گرداند و به او پاسخ نگفت.»(3) در حقیقت، یزید از ترس این که ننگ و بدبختی در آینده نزدیک به سراغش آید، به این گونه سخن گفتن روی آورد.

بخش ششم: رهسپار دیار آفتاب بررسی حوادث راه کاروان از شام تا مدینه

فصل اول: بازگشت به یثرب

3 _ همراهان کاروان

3 _ همراهان کاروان

«بنا بر قول مشهور، ریاست کاروان را نعمان بر عهده داشت و سی تن سواره نظام نیز برای پاسداری از کاروان همراه او بودند. بنا بر قول غیر مشهور، عمرو بن خالد و قریشی یا عمرو بن مؤمن، ریاست کاروان را پذیرفته بود و سیصد یا پانصد سواره نظام، او را همراهی می کرد».(3)

فصل دوم: پیوند شاخه و گُل

2 _ پیوستن سر امام حسین علیه السلام به بدن

2 _ پیوستن سر امام حسین علیه السلام به بدن

بر اساس سخنان علمای امامیه و دانشمندان معروف اهل سنّت که در تحقیشان تردیدی وجود ندارد، سر امام همراه بدن وی در کربلا به خاک سپرده شده است.

ابوریحان بیرونی می نویسد: «در بیستم صفر سال 61 ه . ق، سر حسین علیه السلام را به بدنش باز گرداندند تا همراه بدن وی به خاک سپرده شود. در این روز، به خواندن زیارت اربعین نیز تأکید شده است که این کار هنگام بازگشت خاندان حسین علیه السلام از شام صورت گرفت».(1)

سیدمرتضی نیز در یکی از رساله های خود نوشته است که سر امام حسین علیه السلام از شام به کربلا برگردانده شد و به بدن امام پیوست. هم چنین شیخ طوسی بر همین مبنا، بر خواندن زیارت اربعین به عنوان عمل مستحب، تأکید می کند.(2)

«روایت شده است که سر امام حسین علیه السلام را به کربلا برگرداندند و در آن جا با بدن مطهرش به خاک سپردند. عمل طایفه شیعه بر همین مبنا استوار است که اشاره کردیم. البته روایت های دیگری در مورد دفن سر امام، وجود دارد که با آن چه گفتیم، اختلاف دارند».(3)

مشهور میان علمای شیعه امامیه همین قول است که سر امام در نخستین اربعین به وسیله امام سجاد علیه السلام از شام به کربلا برگردانده و در آن جا همراه بدنش به خاک سپرده شد. «هنگامی که امام زین العابدین علیه السلام موافقت یزید را دانست، سرهای همه شهیدان را خواست تا آن ها را در محل خودشان به خاک سپارد. یزید نیز سر امام حسین علیه السلام و دیگر یارانش را به امام سجاد علیه السلام باز گرداند تا آنان را به بدن هایشان ملحق کند».(4)

3 _ زیارت اربعین اول

3 _ زیارت اربعین اول

نشانه دیگری که آمدن کاروان فرهنگی امام حسین علیه السلام را در نخستین اربعین تأیید می کند، وجود زیارت اربعین امام حسین علیه السلام است. بی تردید، اگر در نخستین اربعین، مراسم عزاداری بر پا نمی شد، چگونه زیارت اربعین انشاء می شد؟ اگر هم انشا می شد، چه مفهومی داشت؟ اگر بپذیریم که بر پایی یادبود چهلمین روز درگذشت در میان ملت های دنیا با حفظ هویت بومی مربوط به خودشان، رسم قطعی بوده است، می توان پذیرفت که این رسم چگونه در مورد بهترین

4 _ تحویل گرفتن سر امام حسین علیه السلام

4 _ تحویل گرفتن سر امام حسین علیه السلام

وجود زیارت اربعین به استناد این همه منابع معتبر روایی، ما را به این حقیقت می رساند که امام سجاد علیه السلام، سر امام را همراه اسیران در روز بیستم صفر، از شام به کربلا باز گردانده و در

5 _ دفن سر امام حسین علیه السلام در جایگاه های دیگر

5 _ دفن سر امام حسین علیه السلام در جایگاه های دیگر

بزرگان شیعه و سنی در مورد دفن سر مطهر امام حسین علیه السلام، مکان های دیگری به جز کربلا را نیز نقل کرده اند. برخی احادیث، ما جایگاه دفن سر امام را کنار بارگاه علی علیه السلام معرفی می کند.

از عمر بن عبداللّه بن طلحة الهندی روایت شده است که از پدرش نقل کرد: «ما بر ابی عبداللّه وارد شدیم. او حدیثی را یادآوری کرد که ما آن را بازگو می کنیم. وی گفت: ما با امام صادق علیه السلام هم سفر بودیم تا به نجف رسیدیم. امام در جایگاهی فرود آمد و نماز گزارد. سپس به فرزندش، اسماعیل گفت: از جایت بلند شو و نزد سر پدرت، امام حسین علیه السلام نماز بگزار. من به امام گفتم: مگر سر حسین علیه السلام

فصل سوم: بررسی ابهام های موجود درباره اربعین اول

فصل سوم: بررسی ابهام های موجود درباره اربعین اول

هرچند مشهور میان علمای شیعه و سنی آن است که اهل بیت در نخستین اربعین پس از شهادت امام حسین علیه السلام به کربلا بازگشتند، ولی برخی در آن تشکیک کرده اند.

محقق قاضی در پژوهش بی نظیرش که از 574 منبع اصلی، قدیمی و تاریخی بهره برده است، پیشینه تاریخی اشکال کنندگان بر نخستین اربعین را این گونه یادآوری می کند: «از علمای امامیه تا قرن هفتم هجری، شبهه و اشکالی در این موضوع دیده نشده است. اول کسی که شبهه کرده، سید بن طاووس حسنی در کتاب اقبال است».(1) ایشان در پاورقی کتابش، مبنای سیّد را روایتی نامعتبر و بدون راوی مشخص می داند و می گوید: «شبهه سید بزرگوار بنا بر قولی است که اسیران اهل بیت یک ماه در دمشق توقف کرده باشند، ولی ناقل این قول در روایات و تاریخ معتبر معلوم نیست».(2)

علاّمه میرزا حسین نوری، صاحب مستدرک الوسائل نیز در کتاب های لؤلؤ و مرجان، ایرادهایی را مطرح کرده است که اینک به ترتیب، ایراد علامه و پس از آن، پاسخ محقق قاضی را می آوریم.

1 _ علامه نوری می نویسد: «رسیدن اهل بیت در اربعین به کربلای معلّی به گونه ای که سید در لهوف آورده، با امور بسیاری منافات دارد از جمله اخبار و تصریح جمعی از علمای اخبار که به اختصار به آن اشاره می شود: «سید در لهوف، اذن پسر مرجانه را از یزید و فرستادن اهل بیت پس از آمدن پاسخ را یادآوری کرده، ولی در اقبال، این را بعید شمرده است. او، رفتن پیک و برگشتن از شام را به بیست روز یا بیش تر نیازمند دانسته است که این دو نقل هرگز باهم جمع نمی شوند».(3)

پاسخ: «نقلیات کتاب لهوف بسیار مورد اعتماد است و در میان کتب مقاتل، هیچ کتابی به

فصل چهارم: بوی خاک، رقص اشک

2 _ نخستین زایر در اربعین اول

2 _ نخستین زایر در اربعین اول

به اتفاق همه علمای شیعه، جابر بن عبداللّه انصاری نخستین زایر امام حسین علیه السلام در اربعین اول است.(2) وی به همراه عطیه عوفی و غلامش نخستین کسانی بودند که در اربعین اول به زیارت امام حسین علیه السلام مشرف شدند. این مطلب با آمدن کاروان خاندان امام حسین علیه السلام از شام به کربلا هیچ گونه منافات و تضادی ندارد. البته برخی افراد نظیر حاج نوری گفته اند که این امر ممکن نیست. عطیه عوفی(3) چنین حکایت می کند: «با جابر بن عبداللّه انصاری به عزم زیارت قبر امام

3 _ آمدن کاروان شام به کربلا

3 _ آمدن کاروان شام به کربلا

عطیه عوفی می افزاید: «ما هم چنان سرگرم زیارت بودیم که ناگاه سیاهی گروهی از سوی راه شام پدیدار شد. به جابر گفتم: از مسیر شام، سیاهی جمعیتی می آید. جابر به غلامش گفت: زود به سمت آن جمعیت برو و برایم خبر بیاور که چه کسانی هستند؟ اگر آنان از اصحاب عمر بن سعد بودند، زود برگرد تا به جای امنی پناه ببریم. اگر امام زین العابدین علیه السلام بود، تو در راه خدا، آزادی. غلام جابر با شتاب رفت و زود برگشت و گفت: ای جابر! از جای خویش برخیز و به پیشواز کاروان رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم برو؛ این کاروان امام زین العابدین علیه السلام است که با عمه ها و خواهرانش به این جا آمده اند.

جابر با سر و پای برهنه به استقبال کاروان به راه افتاد. همین که نزدیک امام زین العابدین علیه السلام رسید، امام به وی گفت: تو جابری؟ وی گفت: آری، ای پسر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم . امام فرمود: ای جابر، به خدا سوگند! این جا مردان ما را کشتند، کودکان ما را سر بریدند، بانوانمان را اسیر کردند و خیمه های ما را سوزاندند. آن گاه امام از کربلا به سوی مدینه رفت».(2)

فصل پنجم: بیدلان در راه مدینه

2 _ بازگشت جمع پریشان

2 _ بازگشت جمع پریشان

«در این هنگام، امّ کلثوم اشک می ریخت و این اشعار را می خواند: ای شهر پیامبر! ما را مپذیر که با افسوس و اندوه بازگشتیم. هنگامی که از دامان تو بیرون شدیم، همه خانواده ما جمع بودند و اینک که برگشتیم، نه مردان ما هستند و نه فرزندان ما. در آن هنگام، جمع ما کامل و حلقه ما پیوسته بود، ولی اکنون، برهنه مانده و غارت شده ایم. ما در پناه لطف آشکار خداوند به سر بردیم و اینک از دست ستمگران، بیمناک باز می گردیم».(1)

5 _ یادآوری مصیبت های کربلا

5 _ یادآوری مصیبت های کربلا

ام کلثوم پس از شکایت به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلم و فاطمه زهرا علیهاالسلام، از شهادت امام حسین علیه السلام و رویدادهای کربلا، سخن به میان می آورد: «پیشوای ما حسین علیه السلام، همدم ما بود. اینک ما برگشته و او را در کربلا گذاشته ایم. بنابراین، سرگردان و بی کفیل شده ایم و اکنون بر برادرانمان نوحه می کنیم. ما را بر شتران بی جهاز و درشت خوی سوار کردند. ما فرزندان یاسین و طاهاییم که اکنون بر پدرانمان اشک می ریزیم. ما پاکان آشکاریم که پنهان کاری در ما نیست و ما یک رنگان خداییم که برگزیده شده ایم. ما بردباران بلا و مشکلاتیم و پند دهندگان راست گوییم.

بی تردید، دشمن با بی ادبی و خشم و خشونت، بانوان را بر شتران بی جهاز سوار کردند. در این هنگام، زینب علیهاالسلام از خیمه اش بیرون آمد و فاطمه صغرا در اطراف او، سرگردان بود و زاری می کرد. سکینه، دختر حسین علیه السلام از آتش سوزی فریاد می زد و ندای کمک خواهی وی تا نزد خداوند بالا می رفت. زین العابدین علیه السلام در زنجیر، اسیر بود که خائنان، طرح کشتن وی را ریختند. پس از شهیدان، دنیا به تلّی خاک می ماند که نوشیدن جام مرگ در آن، گواراترست. این

6 _ سپاس گزاری

6 _ سپاس گزاری

حارث بن کعب می گوید: «فاطمه، دختر علی بن ابی طالب علیه السلام به من گفت: در آن صحرا به خواهرم زینب علیهاالسلام گفتم: ای خواهر! این مرد شامی که از شام تا این جا با ما آمد، بسیار نیکو رفتار کرد. اکنون بر ماست که او را پاداشی دهیم. زینب علیهاالسلام گفت: به خدا سوگند! چیزی نداریم که به او بدهیم جز همین زیورآلات. به او گفتم: همین زیور آلات را به او هدیه می دهیم.

فاطمه می گوید: من دست بند و بازوبند خود را درآوردم و خواهرم نیز دستبند و بازوبند خود را بیرون آورد. ما آن ها را نزد آن مرد شامی فرستادیم و گفتیم: این پاداش همراهی خوب و کردار نیک شما نسبت به ما است و آن گاه از وی پوزش خواستیم. مرد شامی تمام آن ها را به ما بازگرداند و گفت: اگر من برای همین دنیا نیز کار می کردم، آن زیور آلاتی که فرستادید، مرا به خوبی راضی می کرد و پاداش کم تر از آن نیز برای من کافی بود، ولی به خدا سوگند! آن چه انجام داده ام تنها برای رضای خدا بوده است. این کار را (پس از خشنودی خداوند) برای رعایت نزدیکی شما نسبت به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم انجام دادم».(2)

فصل ششم: پیام آوران انقلاب خون

2 _ استقبال مردم مدینه

2 _ استقبال مردم مدینه

بشیر می گوید: «مردم مدینه مرا تنها گذاشتند و با شتاب فزاینده ای به سوی کاروان اسیران، حرکت کردند. من نیز بر اسب خویش سوار شدم و نهیب زدم تا خود را به کاروان رساندم. دیدم مردم راه ها را بسته اند و گذرگاهی نمانده است. ناگزیر از اسب پیاده شدم و با زحمت از میان انبوه مردم، خود را به خیمه های امام رساندم. علی بن الحسین علیه السلام که درون خیمه ها بود، بیرون آمد و با دستمالی که در دست داشت، اشک های چشم خود را پاک کرد. همراه آن حضرت، خدمت گزاری بیرون آمد که چهار پایه ای در دست داشت و آن را جلوی خیمه بر زمین گذاشت. علی بن الحسین علیه السلام بر آن کرسی نشست، در حالی که نمی توانست اشک های خود را نگاه دارد. صدای مردم به گریه بلند بود و زنان ناله سر می دادند. مردم به امام سجاد علیه السلام تسلیت و دلداری می دادند. آن ناحیه را شیون و فریاد پر کرده بود».(2)

3 _ سپاس گزاری امام سجاد علیه السلام از خداوند

3 _ سپاس گزاری امام سجاد علیه السلام از خداوند

در این هنگام، امام سجاد علیه السلام که شرایط را برای بازگویی پیام عاشوراییان به اهل مدینه مناسب می دید، لب به سخن گشود و مانند همیشه در آغاز سخن، به سپاس و ستایش خداوند پرداخت.

راوی می گوید: «امام سجاد علیه السلام با دست اشاره کرد که مردم ساکت شوند. سپس این خطبه را ایراد فرمود: سپاس خدای را که پروردگار جهانیان، صاحب روز واپسین و آفریننده تمامی آفریدگان است. خداوندی که از ادراک عقلانی دور است. او آسمان های دور را نیز در دست قدرت خود دارد و نزدیکی وی به گونه ای است که نجوای آدمی را می شنود. او را بر سختی های بزرگ، آسیب های زمانه، مصایب دلخراش و بلاهای جان سوز، سپاس می گذارم».

5 _ پایان خطبه

5 _ پایان خطبه

امام علیه السلام در پایان خطبه، با یادآوری بزرگی مصیبت وارد شده بر اسلام و مسلمانان، انتقام گرفتن از این خون را به انتقام گیرنده حقیقی واگذار می کند: «در هر حال ما از خداییم و به سوی او باز می گردیم. ما این مصیبت را که بسیار دردناک، گسترده، سوزنده، دلخراش، اندوه بار و بنیان کن بود، به حساب خداوند می گذاریم. او می تواند انتقام ما را از دشمن بگیرد؛ زیرا نفوذناپذیر و انتقام گیرنده است».(1)

«در این هنگام صوحان بن صعصعه بن صوحان که زمین گیر بود، از جای برخاست و از امام پوزش طلبید که بیمار و ناتوانم. امام عذر صوحان را پذیرفت و از او و پدرش، ابراز خشنودی و برای پدر وی دعا کرد».(2)

«محمد بن حنفیه فرزند امیرالمؤمنین علی علیه السلام که به دلیل بیماری نتوانسته بود در جنگ کربلا مشارکت کند، از ورود اهل بیت و شهادت برادرش، حسین علیه السلام بی خبر بود. وی با شنیدن سر و صدای مردم فریاد کشید و گفت: به خدا سوگند! همانند این زلزله را هرگز ندیده ام، مگر روزی که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم از

فصل هفتم: مدینه بی حسین؛ حلقه بی نگین

2 _ عزاداری بنی هاشم

2 _ عزاداری بنی هاشم

راوی می گوید: «زینب علیهاالسلام آمد و دو طرف درِ مسجد را گرفت و فریاد زد: ای جد بزرگوار! من خبر مرگ برادرم، حسین علیه السلام را آورده ام. زینب علیهاالسلام هرگاه به علی بن الحسین علیه السلام می نگریست، داغش تازه تر می شد و حزن و اندوه او شدّت می گرفت».(2)

«هنگامی که امام حسین علیه السلام به شهادت رسید، بانوان بنی هاشم تا مدت ها لباس سیاه بر تن داشتند و شال عزا بر گردن آویختند. آنان بدون توجه به گرما و سرما، برای امام حسین علیه السلام و دیگر شهیدان کربلا عزاداری می کردند.(3) زنان بنی هاشم برای حسین علیه السلام گریبان دریدند و سیلی بر صورت زدند. باری، برای مانند او باید سیلی بر چهره زد و گریبان ها درید».(4)

یکی از بانوان امام حسین علیه السلام، با برپایی مجلس عزاداری، زنان مدینه و خدمت گزاران خود را گرد آورد و بسیار گریستند. از امام صادق علیه السلام روایت شده است: «هیچ زن هاشمی نسب پس از شهادت امام حسین علیه السلام سرمه نکشید و موهای خود را رنگ نکرد و دودی از خانه بنی هاشم بر نخاست. پنج سال بعد که عبیداللّه کشته شد، همه چیز به حالت عادی خود برگشت».(5)

برپایی مجلس عزاداری بنی هاشم، حس انتقام جویی را در وجود افراد آزاده شکوفا می کرد. «پس از ورود کاروان امام حسین علیه السلام به مدینه، بنی هاشم در سوگ امام به شدّت غمگین و محزون

3 _ عزاداری ام سلمه

3 _ عزاداری ام سلمه

«امّ سلمه،(3) همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم از حجره خویش بیرون آمد. او شیشه ای در دست داشت که تربت حسین علیه السلام در آن به خون تبدیل شده بود. وی با دست دیگرش، دست فاطمه، دختر امام حسین علیه السلام را گرفته بود. اهل بیت علیهم السلام چون امّ المؤمنین را این گونه دیدند، همراه وی بسیار گریستند».(4)

5 _ عزاداری رباب؛ همسر امام حسین علیه السلام

5 _ عزاداری رباب؛ همسر امام حسین علیه السلام

ابوالفرج از عوف بن خارجه نقل کرده است: «نزد عمر بن خطاب بودم که مردی نزد او آمد و سلام کرد. عمر نام او را پرسید. گفت: من مردی نصرانی هستم و نام من امرءالقیس است. آمده ام تا اسلام اختیار کنم و آداب و احکام آن را بدانم. عمر، اسلام را بر او عرضه کرد و وی مسلمان شد. آن گاه امارت قبیله قضاعه (در شام) را به وی پیشنهاد کردند که پذیرفت. چون از نزد عمر بیرون آمد، امیرالمؤمنین علی علیه السلام را دید، در حالی که حسین و حسن نیز همراهش بودند. حضرت به او فرمود: من علی بن ابی طالب، پسر عموی رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و داماد اویم. اینان نیز فرزندان من هستند که مادرشان، فاطمه، دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم است. ما را به پیوند خویشی با شما تمایل فراوانی است. امرءالقیس گفت: یا علی علیه السلام ! دختری دارم به نام محیاة که او را به عقد تو در آوردم. دختر دیگرم به نام سلمی را به فرزندت، حسن علیه السلام و سومین دخترم به نام رباب را به حسین علیه السلام دادم.

آن روز به شب نرسید که علی علیه السلام، رباب را برای فرزندش حسین علیه السلام عقد کرد. رباب از حسین علیه السلام، دو فرزند آورد به نام های عبداللّه و سکینه. رباب از زنان برگزیده ای بود که از خانواده های بزرگ عرب به شمار می رفت. او نزد امام حسین علیه السلام جایگاه والایی داشت و همواره نظر امام به وی معطوف بود. امام این اشعار را درباره او و فرزندش سروده است: به جان تو سوگند که من خانه ای را دوست دارم که سُکَینه و رباب در آن باشند. آن دو را بسیار دوست دارم و بیش تر مالم را بر ایشان مصرف می کنم. سرزنش سرزنش کنندگان نزد من بی مورد است».(2)

«رباب که همراه اهل بیت علیهم السلام به کربلا رفته بود، با قافله اسیران به شام رفت. هنگامی که به مدینه بازگشت، اشراف قریش او را به همسری طلبیدند، ولی رباب به آنان گفت: من پس از شهادت فرزند رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم، هرگز به همسری کس دیگری در نخواهم آمد. وی تا یک سال

6 _ عزاداری دختر امام حسین علیه السلام و عقیل

6 _ عزاداری دختر امام حسین علیه السلام و عقیل

سکینه، دختر امام حسین علیه السلام می گفت: «ای جد بزرگوار! از آن چه بر ما گذشت، به تو شکایت می کنم. به خدا سوگند! سنگ دل تر از یزید ندیدم و کافرتر و مشرک تر از او سراغ ندارم. فردی بدکارتر و خشن تر از وی وجود ندارد. هنگامی که دندان های پیشین پدرم را با چوب می زد، می گفت: ای حسین علیه السلام ! چوب زدن مرا چگونه دیدی؟»(3)

«دختر عقیل بن ابی طالب نیز پس از شنیدن خبر شهادت امام حسین علیه السلام به همراه گروهی از بانوان بنی هاشم از مدینه بیرون آمد و به سوی مرقد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم شتافت. وی رو به انصار و مهاجر فریاد می زد و این اشعار را زمزمه می کرد:

7 _ عزاداری امام سجاد علیه السلام

7 _ عزاداری امام سجاد علیه السلام

امام صادق علیه السلام فرموده است: «علی بن الحسین علیه السلام چهل سال در اندوه پدرش گریست. وی روزها روزه داشت و شب ها را با بیداری سپری می کرد. او همواره خدا را عبادت می کرد. گاهی که خادم، غذایش را آماده می کرد و نزد آن حضرت می آورد، وی در حالی که به شدّت می گریست، به او می فرمود: چگونه آب بنوشم، در حالی که پدرم را با لب تشنه شهید کردند».

خدمت گذار امام سجاد علیه السلام نقل می کند: «روزی به دنبال آن حضرت به صحرا رفتم. دیدم امام روی تخته سنگی مشغول عبادت شد. آن گاه سر به سجده گذاشت و فرمود: خدایی جز خدای یگانه نیست. او حقِّ حق است. خدایی جز خدای یگانه نیست و او پرستش شونده و آزاد کننده است. خدایی جز خدای یکتا نیست و به او باور راستین دارم. وقتی این ذکر را شمردم، دیدم وی در حالی که می گریست، آن ذکر را هزار بار در سجده تکرار می کرد. پس از آن که سر از سجده برداشت، صورت و محاسن وی از اشک تر شده بود. به ایشان عرض کردم: پیشوای من! آیا وقت آن نرسیده است که کم تر گریه کنید؟! فرمود: وای بر تو! یعقوب، دوازده پسر داشت که یکی شان از پیش چشم وی پنهان شده بود. با این حال، او آن قدر گریست که مویش سپید، قدش خمیده و چشمش نابینا شد. اکنون که من برادران، پدر، عموها و دیگر عزیزانم را دیدم

کتاب نامه

ب _ منابع پارسی

1 _ اشتهاردی محمد محمدی؛ سوگ نامه آل محمد، قم، ناصر، چاپ پانزدهم، 1379.

2 _ الهامی، داود؛ امامان اهلبیت، قم، مکتب اسلام، چاپ اول، 1377.

3 _ بهایی، حسن بن علی طبرسی؛ کامل بهایی، تهران، مرتضوی، بی تا.

4 _ خراسانی، محمدباقر؛ الکبریت الاحمر، بی جا، حقیقت، 1343.

5 _ خواند میر، همام الدین؛ تاریخ حبیب السیر، تهران، خیام، 1332.

6 _ دینوری ابن داود؛ اخبار الطوال، تهران، دامغانی، نی، چاپ چهارم، 1371.

7 _ سپهر؛ ناسخ التواریخ، ج 2، [زینب] تهران، اسلامیه، بی تا.

8 _ ______________________، ج 3، [امام حسین] تهران، اسلامیه، چاپ سوم، 1368.

9 _ سعیدی و ابراهیم؛ سوریه، تهران، وزارت خارجه، چاپ اول، 1374.

10 _ سمیرمی احمد نادر؛ لبنان، تهران، وزارت خارجه، چاپ اول، 1376.

11 _ سید بن طاووس؛ لهوف، بخشایشی، قم، نوید اسلام، چاپ دوم، 1378.

12 _ طباطبایی، محمدعلی؛ تحقیق درباره اولین اربعین سیدالشهدا، قم، بنیاد شهید، چاپ سوم، 1368.

13 _ فرشید رکورت؛ امام حسین و ایران، تهران، منصوری، جاویدان، چاپ دوم، 1355.

14 _ قمی، شیخ عباس؛ در کربلا چه گذشت، قم، جمکران، چاپ اول، 1370.

15 _ ___________________؛ منتهی الآمال، هجرت و مؤمنین، چاپ اول، 1379.

16 _ کرمانشاهی، عبدالرحیم؛ سرالاسرار، بی نا، تهران، 1320.